Sông Ba dài hơn 400km là một trong những dòng sông lớn nhất miền Trung Việt Nam. Khởi nguồn từ đại ngàn Tây Nguyên, dòng chảy của sông Ba đã nuôi dưỡng những nền văn minh, hình thành các phong tục tập quán độc đáo và kết nối các cộng đồng từ cao nguyên đến miền biển cực Đông của Tổ quốc trên đất liền. Hành trình từ rừng đến biển là sự kết nối câu chuyện văn hóa lịch sử đầy sống động bản sắc của các cộng đồng sống ven sông.
Những cánh rừng nguyên sinh đôi bờ
Chúng tôi bắt đầu hành trình dọc theo các suối nhỏ mát lành giữa lòng đại ngàn Tây Nguyên, nơi góp dòng tạo nên sông Ba chảy qua những cánh rừng nguyên sinh. Dòng sông là huyết mạch nuôi sống vô vàn các loài thực vật và động vật tạo nên biểu tượng gắn kết với cộng đồng. Trong đó có voi Tây Nguyên. Rừng nguyên sinh ven sông Ba là một trong những kỳ quan thiên nhiên tuyệt đẹp của Việt Nam, nơi hội tụ đủ mọi yếu tố để tạo nên một bức tranh sinh động và lôi cuốn. Những cánh rừng xanh thẳm, những thác ghềnh hùng vĩ tạo nên bảo tàng thiên nhiên sống động. Hệ sinh thái phong phú của rừng nguyên sinh bao gồm hàng trăm loài cây cổ thụ, cây gỗ quý như: lim, trắc đến những loài cây thuốc quý hiếm.
Dòng sông kết nối cộng đồng qua bao thế hệ
Xuôi theo dòng sông Ba, chảy qua các tỉnh Đăk Lăk, Gia Lai và Phú Yên, chúng tôi càng hiểu thêm về giá trị gắn kết cộng đồng từ con sông mang lại. Sông Ba đã nuôi dưỡng nhiều dân tộc như: Ê Đê, Ba Na, Gia Rai ở Đắk Lắk và các dân tộc Kinh, Chăm ở Phú Yên. Người dân nơi đây gắn bó mật thiết với dòng sông, từ khai thác thủy sản đến sử dụng nước sông cho sinh hoạt… Những chiếc thuyền nhỏ lướt nhẹ trên mặt nước, mang theo các ngư dân cần mẫn, tạo nên một bức tranh sinh hoạt bình dị và yên ả giữa núi rừng.
Trong quá khứ, sông Ba là con đường giao thương quan trọng. Nhiều hoạt động buôn bán, trao đổi hàng hóa nông sản, thủy sản đều diễn ra dọc theo bờ sông. Các làng mạc ven sông được xây dựng và phát triển nhờ vào nguồn nước dồi dào và sự phong phú của tài nguyên thiên nhiên. Các cộng đồng sống gắn bó với sông Ba tạo nên một mạng lưới liên kết văn hóa, kinh tế và xã hội. Mỗi dân tộc có những phong tục tập quán, lễ hội và nghệ thuật riêng nhưng chúng tôi dễ nhận ra họ đều có điểm chung luôn xem sông Ba là dòng sông mẹ, mang lại nguồn sống và là nơi chứa đựng đời sống tâm linh của cộng đồng. Chính vì thế, mỗi năm buôn làng đều tổ chức lễ hội cúng bến nước cầu mong cho dòng sông luôn trong sạch và mang lại mùa màng bội thu.
Những di sản văn hóa đôi bờ
Dọc theo bờ sông Ba là những di sản văn hóa được tạo nên và gìn giữ qua thời gian. Từ những ngôi nhà rông hội họp cộng đồng, nhà sàn, nhà dài mang phong cách kiến trúc khác của các dân tộc thiểu số đến những ngôi làng cổ gắn với đôi bờ dòng chảy ở miền xuôi. Trong không gian này, những giá trị văn hóa truyền thống luôn được lưu truyền qua bao thế hệ. Chúng tôi được nghe già làng kể những câu chuyện truyền thuyết, huyền thoại đầy ly kỳ về sự hình thành sông Ba, về các vị thần linh sông suối núi rừng, về sự tôn kính của cộng đồng đối với thiên nhiên. Những di sản văn hóa truyền miệng bỗng trở nên hấp dẫn, lôi cuốn hơn giữa núi rừng. Xuôi về hạ nguồn, bất kỳ ai cũng nhận ra sự tốt tươi đồng của đồng bằng châu thổ Tuy Hòa, nơi có vựa lúa lớn nhất miền Trung được bồi đắp bởi phù sa sông Ba hằng năm. Những làng hoa ven sông được chăm bón quanh năm tạo nên bức tranh yên bình đầy lãng mạn.
Ở nơi sông Ba hòa vào biển, sự giao thoa giữa hai nguồn nước mặn ngọt tạo ra một hệ sinh thái đa dạng phù hợp cho các loài thủy sản. Chúng tôi được thưởng thức những món ăn dân dã, hòa quyện hương vị đậm đà. Phát triển du lịch trải nghiệm dọc theo sông Ba từ đại ngàn Tây Nguyên xuôi về miền biển đã mang lại lợi ích kinh tế, giúp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đầy bản sắc. Sự kết nối giữa rừng và biển qua dòng sông Ba không chỉ tạo ra một bức tran