Tính đến ngày 20-6, xung đột Israel - Iran đã kéo dài một tuần. Dù chính thức tuyên bố không can thiệp, Mỹ vẫn điều tàu sân bay tới Trung Đông, triển khai máy bay chiến đấu và tiếp nhiên liệu ra Địa Trung Hải kèm theo loạt phát ngôn cứng rắn làm dấy lên lo ngại Washington có thể tham chiến.

Cuộc khủng hoảng này đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong chính sách đối ngoại của Tổng thống Donald Trump.

Từ những nỗ lực ngoại giao ban đầu, ông đang dần nghiêng về kịch bản quân sự dưới áp lực từ Israel và phe diều hâu trong nội bộ. Quyết định cuối cùng của ông Trump sẽ định hình lại cục diện Trung Đông và có thể kéo Mỹ vào một cuộc chiến tranh mới đầy rủi ro.

Từ thỏa thuận đến đối đầu

Ngày 17-6, ông Trump đã tập hợp nhóm an ninh quốc gia tại Nhà Trắng để thảo luận các kịch bản khủng hoảng. Cuộc họp kéo dài hơn một giờ, ngay sau đó ông điện đàm với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu. 

Trước cuộc họp, ông Trump đăng tuyên bố gay gắt chưa từng có trên mạng xã hội, kêu gọi Iran "ĐẦU HÀNG VÔ ĐIỀU KIỆN" và ám chỉ khả năng tấn công Đại giáo chủ Ali Khamenei.

Giọng điệu hiếu chiến này rõ ràng chệch khỏi những nỗ lực kiềm chế trước đây. Năm 2015, Iran đã ký Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) với Mỹ và các cường quốc, đồng ý hạn chế chương trình hạt nhân để đổi lấy nới lỏng trừng phạt. Thỏa thuận được thực hiện dưới thời Tổng thống Obama nhưng ông Trump đã đơn phương rút Mỹ khỏi thỏa thuận năm 2018, lý do các hạn chế chưa đủ mạnh.

Việc Mỹ rút lui trên thực tế đã phá hủy JCPOA. Iran coi đó là vi phạm thỏa thuận và bắt đầu tăng cường làm giàu uranium, hạn chế các cuộc thanh tra của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). Ông Trump cho biết ông rút khỏi thỏa thuận yếu để ký kết thỏa thuận cứng rắn hơn, nhưng điều này không xảy ra trong nhiệm kỳ đầu.

Trở lại Nhà Trắng từ đầu năm nay, ông Trump tiếp tục thảo luận thỏa thuận hạt nhân với Iran, trông chờ một đột phá ngoại giao. Mục tiêu của ông: một thỏa thuận toàn diện sẽ xóa bỏ mối đe dọa bom hạt nhân, giúp ông làm nên lịch sử với tư cách người gìn giữ hòa bình. 

Các phái đoàn từ hai nước đã tổ chức nhiều vòng đàm phán nhưng không thành công. Mỹ yêu cầu Iran từ bỏ hoàn toàn việc làm giàu uranium, ngay cả vì mục đích hòa bình. Iran gọi điều này không thể chấp nhận, chỉ trích việc thiếu kế hoạch rõ ràng để dỡ bỏ lệnh trừng phạt.

Áp lực từ Israel

Đường lối của ông Trump đã thay đổi trước áp lực không phải từ Tehran mà từ Jerusalem. Thủ tướng Israel Netanyahu, người hơn một thập niên qua luôn thúc đẩy cuộc tấn công quân sự vào chương trình hạt nhân Iran, quyết định hành động. Ông tấn công vào ngày 13-6, cố gắng kéo tổng thống Mỹ vào trò chơi mà mọi luật lệ đều được viết lại nhanh chóng.

Theo báo New York Times, vào ngày 8-6 tình báo Mỹ báo với ông Trump rằng Israel sẽ sớm tấn công Iran, có hoặc không có sự tham gia của Mỹ. Vào ngày 9-6, ông Trump gọi cho ông Netanyahu và thủ tướng Israel xác nhận cuộc tấn công sẽ diễn ra, Washington có thể tham gia hoặc đứng ngoài. 

Vào thời điểm đó, ông Trump đã thất vọng với tốc độ đàm phán và khá ấn tượng với kế hoạch tấn công của Israel. "Chúng ta có thể phải giúp họ", ông nói sau cuộc gọi với ông Netanyahu.

Ban đầu ông Trump tỏ ra thận trọng. Ông đề nghị bí mật giúp Israel thông tin tình báo và quyết định tăng áp lực buộc Iran nhượng bộ trong đàm phán trước đe dọa thất bại quân sự. 

Khi Israel tấn công Iran đêm 13-6, bình luận đầu tiên không phải từ ông Trump mà từ Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, người nhấn mạnh Israel phát động cuộc tấn công "đơn phương" và cảnh báo Iran không được tấn công các căn cứ Mỹ ở Trung Đông.

Khi các cuộc tấn công của Israel tiến triển thành công, chiều 13-6 ông Trump bắt đầu nói với những người đáng tin cậy rằng ông có xu hướng cung cấp bom phá boongke để phá hủy cơ sở hạt nhân Fordow của Iran. 

Đồng thời ông tiếp tục tuyên bố công khai rằng Mỹ không tham gia xung đột và Iran nên đạt thỏa thuận với những nhượng bộ đáng kể. Tehran, thông qua các trung gian, cho biết họ sẽ quay lại bàn đàm phán nếu Mỹ không tham gia các cuộc tấn công của Israel.

Tuy nhiên các cuộc đàm phán chính thức vẫn chưa được nối lại và ông Trump chuyển sang giọng điệu hiếu chiến hơn. Vào ngày 17-6, ông kêu gọi sơ tán ở Tehran, nói "chúng tôi" đã "kiểm soát hoàn toàn bầu trời Iran", yêu cầu Tehran "đầu hàng vô điều kiện". Những tuyên bố như vậy, theo tạp chí Atlantic dẫn nguồn tin Nhà Trắng, là yếu tố gây áp lực bổ sung đối với Iran.

Rõ ràng cho đến ngày 19-6, ông Trump vẫn chưa đưa ra quyết định cuối cùng về việc có tham gia cuộc tấn công Iran hay không. Đài ABC News viết rằng quyết định sẽ được đưa ra trong vòng hai ngày. Báo Wall Street Journal ngày 19-6 nói "Ông Trump đã đồng ý về kế hoạch tấn công Iran nhưng chưa ra lệnh tiến hành". 

Theo Đài CNN, ông Trump ngày càng nghiêng về kịch bản quân sự do áp lực từ chính đảng để thực hiện hành động mà chỉ Mỹ mới có thể: phá hủy cơ sở ngầm Iran tại Fordow, nơi nằm ngoài tầm với của không quân Israel.

Rủi ro can thiệp quân sự

"Iran hiện đang ở vị thế dễ bị tổn thương đặc biệt và Mỹ có thể không bao giờ có cơ hội tốt hơn để phá hủy khả năng vũ khí hạt nhân của Iran", Đài CNN dẫn lời một nguồn tin. Chính quyền Israel tin rằng cuối cùng ông Trump sẽ quyết định ủng hộ các cuộc tấn công vào Iran. 

Các quan chức quân sự Mỹ đã chuẩn bị cho thực tế rằng họ sẽ được lệnh mở rộng hỗ trợ cho Israel. Do đó máy bay Mỹ đã được triển khai đến Trung Đông để tiếp nhiên liệu cho máy bay Israel.

Theo phân tích, can thiệp quân sự đặt ra nhiều thách thức nghiêm trọng. Đầu tiên, chi tiêu ngân sách Mỹ sẽ tăng mạnh, vốn đã vượt đáng kể so với thu nhập và đòi hỏi phải vay nợ nước ngoài ngày càng nhiều, liên tục làm tăng khoản nợ khổng lồ mà các chuyên gia coi là một trong những mối đe dọa chính đối với Mỹ.

Thứ hai, sự leo thang quân sự phá hỏng kế hoạch bình thường hóa quan hệ giữa các đồng minh chủ chốt của Mỹ ở Trung Đông - Israel và Saudi Arabia, vốn là một trong những mục tiêu chính trong chính sách Washington tại khu vực này những năm gần đây.

Thứ ba, khả năng quân sự của Mỹ cho một cuộc chiến tranh lớn ở Trung Đông hiện rất hạn chế và các cơ sở quân sự Mỹ trong khu vực dễ bị Iran tấn công hơn nhiều so với Israel - chúng nằm gần Iran hơn và được bảo vệ kém hơn. Do đó người Mỹ sẽ phải chịu tổn thất đáng kể nếu bị lôi kéo vào cuộc chiến tranh.

Thứ tư, xung đột nội bộ và các cuộc biểu tình chống ông Trump đang gia tăng ở Mỹ. Việc bị lôi kéo vào cuộc chiến tranh trong hoàn cảnh như vậy có thể làm xấu đi đáng kể vị thế chính trị trong nước của Tổng thống Donald Trump.

Lo Mỹ tham chiến trong vài ngày tới

Ngày 19-6, chiến sự Israel - Iran vẫn căng thẳng và chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Iran thực hiện cuộc tấn công tên lửa, đánh trúng nhiều khu vực ở Tel Aviv, trong đó có Trung tâm y tế Soroka. Giới chức Israel lên án mạnh mẽ động thái này, trong khi Tehran khẳng định chỉ nhắm vào mục tiêu quân sự ở gần đó. Ở chiều ngược lại, Israel cũng tấn công cơ sở hạt nhân Arak của Iran nhưng không để lại hậu quả nghiêm trọng.

Trước diễn biến mới, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Israel Katz cảnh báo sẽ tăng cường các cuộc tấn công vào những "mục tiêu chiến lược" ở Iran. Đáng chú ý, Hãng tin Bloomberg dẫn lời một số quan chức Nhà Trắng khẳng định Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể ra lệnh tấn công Iran "trong vài ngày tới".

Lập tức, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov đã cảnh báo Mỹ không can dự vào xung đột giữa Iran và Israel, nhấn mạnh điều đó sẽ dẫn đến "vòng xoáy leo thang kinh khủng".

Trong khi đó Thứ trưởng Ngoại giao Iran Kazem Gharibabadi lại khẳng định Tehran đã "chuẩn bị tất cả lựa chọn cần thiết" trong trường hợp Mỹ can thiệp trực tiếp vào cuộc xung đột với Israel.

NGỌC ĐỨC