Từ kỳ thi tốt nghiệp riêng cho hai miền Nam - Bắc đến kỳ thi thống nhất cả nước, từ bốn đến sáu môn thi, từ chỗ chỉ xét tốt nghiệp đến kết hợp để xét tuyển đại học, từ bắt buộc đến tự chọn môn thi, tự luận đến trắc nghiệm hoàn toàn.

Cùng nhiều điều tích cực, 50 năm qua kỳ thi cũng xảy ra nhiều sự cố, gian lận từ tự phát đến có tổ chức gây chấn động xã hội.

Kỳ thi tốt nghiệp phổ thông năm 1975 tại miền Nam là kỳ thi đặc biệt và khác biệt. Học sinh lớp 12 khi đó vừa học vừa lo.

Gián đoạn và chờ đợi

Tháng 2-1975, ông Nguyễn Đức Nghĩa - nguyên phó giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM, khi đó đang học lớp 12 Trường trung học Trương Vĩnh Ký tại Sài Gòn (thường gọi Trường Petrus Ký), hiện nay là Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, TP.HCM - đã làm xong hồ sơ du học Pháp. Ông chỉ chờ thi tú tài phổ thông vào tháng 6 để hoàn tất thủ tục.

Ông Nghĩa nhớ rằng thỉnh thoảng vào ban đêm vẫn nghe tiếng vũ khí xa xa. Nhưng ngày 8-4-1975 lại khác. Hôm đó vào buổi sáng, học sinh Trường Petrus Ký đang học bình thường bỗng nháo nhào vì tiếng nổ rất lớn, rất gần. 

"Lần đầu tôi nghe tiếng nổ lớn và sát mình như vậy. Lúc đầu tưởng bị pháo kích, học sinh nháo nhào chạy ra khỏi phòng học về nhà. Sau đó được thông báo dinh Độc Lập bị đánh bom" - ông Nghĩa nhớ lại. Đó là sự kiện phi công Nguyễn Thành Trung lái máy bay ném bom dinh Độc Lập đã được kể nhiều trong sử sách sau này.

Cũng nhớ như in sự kiện này, ông Nguyễn Hà Thanh - nguyên tổ trưởng tổ hình học khoa toán Trường đại học Sư phạm TP.HCM - kể hôm đó hơn 9h sáng ông nghe tiếng gầm rít và thấy hai chiếc bay ngang qua trường, hướng về Bình Chánh. Một lúc sau ông nghe tiếng máy bay quay lại kèm theo tiếng bom nổ và tiếng pháo cao xạ bắn liên hồi. 

"Chúng tôi lúc đó rất hoảng loạn. Trường thông báo dinh Độc Lập bị đánh bom và cho học sinh nghỉ học. Ngày hôm sau chúng tôi vẫn đến trường học bình thường để hoàn tất chương trình lớp 12, chuẩn bị cho kỳ thi tú tài phổ thông vào tháng 6" - ông Thanh nhớ lại.

Thành tích biểu (giống học bạ hiện nay) một học sinh lớp 12 năm 1975 khi đó học 12 môn gồm Việt văn, triết, công dân giáo dục, sinh ngữ 1 (ngoại ngữ), sinh ngữ 2, lịch sử, địa lý, toán, vật lý, hóa học, vạn vật, thể dục. Học sinh sẽ thi tú tài toàn bộ các môn (trừ thể dục). Tùy theo ban học sinh lựa chọn (khoa học thực nghiệm A, văn chương và sinh ngữ C...), các môn thi sẽ có hệ số khác nhau.

Theo ông Thanh, chương trình năm 1974-1975 có điều chỉnh so với các năm trước. Trước năm học này, môn Việt văn chỉ được dạy đến hết chương trình lớp 11, học sinh lớp 12 không học môn này. Tuy nhiên đến năm học

1974-1975 học sinh 12 vẫn học Việt văn. Để chuẩn bị cho kỳ thi tú tài phổ thông năm 1975, ông Nghĩa cho biết cuối năm lớp 11 đã tự mua sách về tìm hiểu.

Nhưng kỳ thi tú tài phổ thông năm đó không bao giờ được tổ chức nữa. Sau sự kiện ngày 30-4-1975, trường học tạm thời đóng cửa, ông Nghĩa, ông Thanh và các học sinh khác nghỉ học ở nhà. "Hồi đó liên lạc không thuận tiện như giờ. Hằng ngày học sinh đến trường xem có thông báo gì mới về việc đi học lại không" - ông Thanh nhớ lại.

50 năm đã qua, những học sinh tuổi 18 khi đó giờ đã gần 70. Có những con số, thời điểm, sự việc đôi khi không còn hiện hữu chính xác trong trí nhớ mỗi người. Tuy nhiên có những dấu mốc và cảm xúc tận 50 năm sau họ vẫn nhớ rõ. 

Ông Nghĩa nói không nhớ chính xác nhưng dường như ngày 15-5, học sinh Sài Gòn quay lại trường học. Không khí trầm lắng hơn, nhiều bạn học không trở lại lớp vì đã di tản ra nước ngoài cùng gia đình, lớp học trống nhiều chỗ.

Tương tự, ông Thanh cũng không nhớ chính xác khi nào đi học lại nhưng cảm giác được đến trường trở lại thật sự rất sung sướng. Tuy nhiên ông cũng lo lắng không biết khi nào mới tổ chức thi tú tài. "Công sức học mười mấy năm giờ chưa biết thế nào. Không thi thì đổ sông đổ biển" - ông Thanh bồi hồi nhớ lại.

Lần đầu tiên

Trước ngày 30-4-1975, ông Nguyễn Văn Ngai - nguyên phó giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM - là giáo viên toán tại Trường trung học Nhất Linh, hiện là Trường THPT Nguyễn Hữu Cầu (Hóc Môn, TP.HCM). 

Trong giai đoạn quân quản sau ngày thống nhất, ông Ngai là trưởng ban điều hành lâm thời Trường trung học Nhất Linh. Ông nhớ sau ngày 30-4-1975, hoạt động giáo dục có bị gián đoạn nhưng không nhiều. Học sinh trở lại trường và được tổ chức ôn tập cho việc thi cuối khóa bởi khi đó đã học tương đối xong chương trình cũ. "Học sinh khi đó cũng lo lắng vì không biết khi nào được thi" - ông Ngai kể.

Sau nhiều tháng chờ đợi, kỳ thi tốt nghiệp năm 1975 được tổ chức ngày 20-9, trễ hơn ba tháng so với lịch thi của chế độ cũ. Không còn kỳ thi tú tài phổ thông, tên gọi kỳ thi là tốt nghiệp phổ thông. Hình thức thi tự luận toàn bộ. Thí sinh trúng tuyển được cấp bằng tốt nghiệp phổ thông. 

Theo ông Ngai, kỳ thi cũng được tổ chức nghiêm túc, đảm bảo kiểm tra kiến thức học sinh đã học. Cấu trúc kỳ thi vẫn tương đối giữ nguyên như thời kỳ trước giải phóng. Các môn thi gồm: văn, ngoại ngữ (Pháp hoặc Anh), toán, khoa học (lý, hóa, sinh tùy ban) và sử - địa. Nội dung thi vẫn bám sát chương trình của hệ thống giáo dục cũ, chưa có thay đổi lớn vì thời gian quá gấp để cải tổ chương trình.

"Kỳ thi diễn ra trong một ngày, nghiêm túc lắm. Vào phòng thi có phần hơi lo lắng vì trước đây chuẩn bị thi trắc nghiệm nhưng giờ thi tự luận. Tuy nhiên đề thi rất dễ so với những kiến thức mà chúng tôi được học" - ông Nghĩa nhớ lại. 

Kỳ thi tổ chức vào tháng 9-1975 nhưng đến tháng 3-1976 thí sinh trúng tuyển mới được cấp bằng tốt nghiệp phổ thông. Bằng tốt nghiệp do Bộ Giáo dục và Thanh niên Chính phủ cách mạng lâm thời cộng hòa miền Nam Việt Nam cấp, bộ trưởng Nguyễn Văn Kiết ký bằng.

Sau kỳ thi tốt nghiệp năm 1975, hai miền Nam - Bắc vẫn tổ chức kỳ thi riêng biệt với nội dung thi, ngày thi khác nhau. Nhiều năm sau ngày đất nước thống nhất, kỳ thi tốt nghiệp phổ thông mới được thống nhất toàn quốc.

*********************

"Chúng tôi phải chịu hoàn toàn trách nhiệm trước bộ về đề thi. Cũng may năm đó kỳ thi được tổ chức tốt, không có vấn đề gì về đề thi" - ông Bửu nhớ lại.

>> Kỳ tới: Kỳ thi thống nhất đầu tiên