Từng là một sân chơi sôi động, nơi đổi mới và quyền lựa chọn của người tiêu dùng là vua, nay ngành dịch vụ này có nguy cơ bị kiểm soát bởi một vài ông lớn thống lĩnh thị trường, nổi bật là Grab.

Tham vọng của Grab

Grab là một công ty công nghệ đa quốc gia có trụ sở chính tại Singapore. Ban đầu, Grab được thành lập tại Malaysia với tên gọi MyTeksi vào năm 2012, sau đó đổi tên thành Grab và mở rộng hoạt động sang nhiều quốc gia khác ở Đông Nam Á.

Grab nhanh chóng trở thành người dẫn đầu ngành dịch vụ gọi xe công nghệ. Việc Grab đi tiên phong đã thúc đẩy một làn sóng đổi mới khắp vùng, mở đường cho những người chơi mới như Gojek (sau này là GoTo) ở Indonesia năm 2015, Angkas ở Philippines năm 2016 và Be tại Việt Nam năm 2018.

Việc Grab mở rộng khắp Đông Nam Á đã trở thành điều tự nhiên sau đó. Grab bước vào thị trường Việt Nam năm 2014 và nhanh chóng chiếm lĩnh vị trí dẫn đầu bằng cách chuyển đổi hệ thống "xe ôm" truyền thống thành dịch vụ số thuận tiện, giá cả cố định cùng các chiến dịch marketing mạnh mẽ. Việc mua lại Uber tại Đông Nam Á năm 2018 càng củng cố vị thế của Grab, vượt qua cả đối thủ toàn cầu và địa phương.

Grab thống trị thị trường Việt Nam trong nhiều năm, cho đến khi Xanh SM xuất hiện năm 2023. Được Vingroup hậu thuẫn với đội xe điện và thương hiệu quốc gia mạnh, Xanh SM đã nhanh chóng gây chú ý và trở thành đối thủ lớn nhất của Grab tại Việt Nam chỉ trong một thời gian ngắn. Sự tăng trưởng nhanh của Xanh SM là nhờ ứng dụng này thu hút các khách hàng "sống xanh" và tự định vị mình là một sự lựa chọn "made in Vietnam" đáng tin cậy.

Tại hầu hết các nước Đông Nam Á, Grab xây chắc sự thống trị, hoạt động với sự kiểm soát gần như độc quyền ở các thị trường như Malaysia, Singapore, Thái Lan, Philippines - nơi các đối thủ địa phương hoặc đã rút lui, hoặc bị sáp nhập, hoặc bị đẩy xuống mức không còn quan trọng.

Việt Nam và Indonesia là những ngoại lệ hiếm hoi khi Grab đối mặt với những thách thức lớn từ các đối thủ địa phương đáng gờm: Xanh SM tại Việt Nam và GoTo (sáp nhập Gojek và Tokopedia) tại Indonesia. GoTo đã rút khỏi Việt Nam vào năm 2024 với cái tên GoViet, để Xanh SM là đối thủ lớn duy nhất của Grab.

Indonesia và Việt Nam có thể ngăn Grab độc quyền

Hiện tại, sự cân bằng thị trường mong manh này đang đối mặt với nguy cơ lớn khi có thông tin Grab đang tiến hành các cuộc đàm phán mua lại GoTo với giá khoảng 7 tỉ USD - có thể trở thành một trong những thương vụ công nghệ có ảnh hưởng sâu rộng nhất ở khu vực Đông Nam Á trong những năm gần đây.

Tuy nhiên, giao dịch tiềm năng này có thể tạo sự đoàn kết giữa Indonesia và Việt Nam - hai trong số các nền kinh tế số lớn nhất khu vực và đang tái định hình đáng kể bối cảnh cạnh tranh, đặc biệt là ở Indonesia.

Mua lại Goto sẽ giúp Grab loại bỏ đối thủ lớn cuối cùng trong khu vực và mở rộng sâu hơn vào Indonesia - nền kinh tế số lớn nhất Đông Nam Á và một đấu trường quan trọng của các siêu ứng dụng.

Tuy nhiên, thương vụ tiềm năng này đang đối mặt sự phản đối từ các cơ quan quản lý và tài xế ở Indonesia. Các cơ quan chức năng Indonesia bày tỏ lo ngại về quyền sở hữu và chống độc quyền, trong khi giới tài xế của Goto phản đối vì lo sợ mất việc và giảm quyền lợi.

Việc sáp nhập này không chỉ ảnh hưởng đến sự năng động của thị trường Indonesia mà còn đặt ra câu hỏi sâu sắc hơn về cạnh tranh, quyền lựa chọn của người tiêu dùng và tương lai đổi mới ở trong nước khi nền kinh tế ứng dụng gọi xe công nghệ ở Đông Nam Á ngày càng có xu hướng độc quyền.

Thương vụ sáp nhập GoTo nếu diễn ra cũng có thể gây xáo trộn thị trường gọi xe công nghệ ở Việt Nam. Nếu Goto đặt dưới sự kiểm soát của Grab, Việt Nam có thể nổi lên như đấu trường cuối cùng trong cuộc chiến của ngành gọi xe công nghệ ở Đông Nam Á.

Khi đó, các đối thủ nội địa như Xanh SM và Be của Grab ở thị trường Việt Nam có thể là rào cản để ngăn Grab thống trị khu vực.

Nhưng với sức mạnh tài chính và mạng lưới rộng lớn của Grab, kèm theo các chiến lược khuyến mãi lớn, ưu đãi tài xế và liên kết đa dịch vụ, các ứng dụng gọi xe ở Việt Nam sẽ đối mặt áp lực cực lớn.

Việt Nam có thể là mục tiêu chiến lược tiếp theo để Grab tiến tới thống trị khu vực. Việt Nam chắc chắn rất quan trọng với Grab do thị phần của hãng này đã bị xói mòn đáng kể dù đã có mặt ở Việt Nam hơn một thập kỷ.

Ngoài việc mở rộng thị trường và các dịch vụ trên ứng dụng, Grab có thể theo đuổi các hợp tác chiến lược hoặc mua lại các công ty nội địa để đẩy mạnh sự thống trị, dù điều này sẽ kéo theo sự giám sát và phản ứng từ các cơ quan quản lý.

Dù thương vụ Grab mua lại Goto chưa có gì chắc chắn, nhưng sự phản đối tại Indonesia mang lại các bài học quan trọng cho Việt Nam - một trong những nền kinh tế số lớn nhất Đông Nam Á.

Các cơ quan quản lý ở Việt Nam cần đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về việc liệu họ có đủ công cụ giám sát sáp nhập và tiến hành các nghiên cứu thị trường để phát hiện các xu hướng cạnh tranh không lành mạnh hay không.

Rõ ràng việc ngăn Việt Nam rơi vào tay nền tảng thống trị duy nhất sẽ bảo vệ cạnh tranh thị trường, ngành công nghiệp quốc gia, đổi mới tương lai và quyền lựa chọn của người tiêu dùng.

Việt Nam có cơ hội xây dựng hệ sinh thái số bền vững, cạnh tranh và bao trùm như một trung tâm công nghệ hàng đầu Đông Nam Á, qua đó thúc đẩy một thị trường số cân bằng bằng cách khuyến khích cạnh tranh công bằng.