Ăn kiêng nghiêm ngặt, hạn chế chất béo và sống "healthy", nhiều người trẻ ngỡ ngàng khi bác sĩ thông báo mỡ máu tăng cao.

Thúy, 35 tuổi, nhân viên văn phòng ở Hà Nội, nhiều năm áp dụng chế độ ăn giảm muối, hạn chế mỡ động vật, cắt bỏ thịt đỏ và nội tạng khỏi thực đơn hàng ngày. Rau xanh chiếm phần lớn bữa ăn, thậm chí có thời điểm cô còn cắt giảm calo nghiêm ngặt. Nhưng đầu tháng 10, nhận kết quả khám sức khỏe định kỳ, Thúy bất ngờ khi xét nghiệm máu chỉ số cholesterol 6 mmol/l - vượt ngưỡng an toàn (5,1 mmol/l).

"Không thể tin được", Thúy nói. Cao 1,63 m và cân nặng chỉ 48 kg, Thúy tự tin về lối sống lành mạnh của mình. Không tin kết quả xét nghiệm máu trên, cô đến hai bệnh viện khác kiểm tra lại, kết quả vẫn không đổi.

Quân, 37 tuổi, được bạn bè gọi là "ông chú healthy" bởi không hút thuốc, không rượu bia, ăn chủ yếu đồ luộc hấp, tránh xa thức chiên xào và nội tạng. Lần khám sức khỏe gần đây, bác sĩ thông báo mỡ máu của anh cao gấp đôi bình thường. Quân nghĩ máy xét nghiệm bị lỗi, nhưng kết quả tái khám tại bệnh viện khác vẫn như cũ.

Bác sĩ Đoàn Dư Mạnh từ Hội Bệnh mạch máu Việt Nam giải thích những trường hợp như Thúy và Quân xuất hiện ngày càng nhiều. "Mỡ máu không chỉ phụ thuộc vào chế độ ăn", ông nói. "Khả năng chuyển hóa, lối sống, yếu tố di truyền đều đóng vai trò quan trọng."

Khi khai thác kỹ hơn, bác sĩ Mạnh phát hiện Thúy ít vận động, thường xuyên căng thẳng trong công việc, thói quen nhịn ăn "tùy hứng" khiến cơ thể không tạo được sự thâm hụt calo đều đặn. Với Quân, câu trả lời nằm ở yếu tố di truyền - anh thuộc nhóm rối loạn chuyển hóa lipid bẩm sinh, dễ tích tụ cholesterol xấu (LDL) hơn người bình thường. Thêm vào đó, áp lực công việc cao, ngủ ít, thường xuyên uống cà phê đặc khiến hormone cortisol tăng, gián tiếp đẩy mỡ máu lên cao.

Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận khoảng 153.000 ca rối loạn mỡ máu. Nghiên cứu của Trung tâm Dinh dưỡng TP HCM trên 700 người từ 30 đến 69 tuổi có chỉ số BMI bình thường (18,5-25) cho thấy tới 77,8% vẫn bị rối loạn mỡ máu. Con số này thể hiện một hiểm họa ẩn là thể trạng gầy không phải lá chắn trước bệnh tật.

Rối loạn mỡ máu xảy ra khi các thành phần lipid trong máu mất cân bằng - cholesterol xấu (LDL-C) hoặc chất béo trung tính (triglyceride) tăng cao, hoặc cholesterol tốt (HDL-C) giảm xuống. Nhiều người lầm tưởng chỉ cần kiểm soát khẩu phần ăn là đủ, nhưng thực tế phức tạp hơn nhiều.

Bác sĩ Mạnh cho biết nhiều bệnh nhân tự định nghĩa "healthy" mà không có tư vấn chuyên môn. Họ nghĩ ăn ít, cắt calo, hoặc nhịn ăn tùy hứng - hôm bỏ bữa sáng, hôm bỏ bữa trưa, rồi lại ăn vặt bất chợt - là lành mạnh. Cơ thể thiếu chất dinh dưỡng thiết yếu, nhưng họ lại ngồi nhiều, ít vận động, không tạo được sự tiêu hao năng lượng cần thiết.

Ông từng điều trị một bệnh nhân nữ khoảng 40 tuổi "tự hào" không ăn chút mỡ nào, tự ép lạc lấy dầu vì lo ngại sản phẩm công nghiệp không an toàn. Tuy nhiên người phụ nữ này không biết nguồn lạc mua không rõ xuất xứ, lẫn nhiều hạt mốc hỏng lại càng tăng nguy cơ ung thư thay vì bảo vệ sức khỏe.

Nhiều người quá ám ảnh với việc ăn uống "chuẩn khoa học" đến mức đầu óc mệt mỏi. Cộng thêm áp lực công việc, stress kéo dài, thiếu thời gian nghỉ ngơi, tất cả tạo nên một vòng xoáy gây hại cho mỡ máu và sức khỏe tổng thể.

Bác sĩ Lâm Vĩnh Niên, Trưởng Khoa Dinh dưỡng - Tiết chế, Bệnh viện Đại học Y dược TP HCM, chỉ ra thêm các yếu tố khác. Tuổi tác và bệnh lý nền như đái tháo đường có thể làm tăng mỡ máu. Phụ nữ mãn kinh đối mặt nguy cơ cao hơn vì lượng estrogen giảm, khiến khả năng chuyển hóa lipid kém đi dù chế độ ăn không thay đổi.

Bác sĩ Dương Minh Tuấn từ Khoa Nội tiết và Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai, giải thích tình trạng đề kháng insulin - khi cơ thể mất nhạy cảm với hormone điều hòa đường huyết, gan tăng sản xuất chất béo, đẩy triglyceride lên cao và khiến gan nhiễm mỡ. Quá trình này diễn ra âm thầm trong nhiều năm mà không có triệu chứng rõ ràng.

Vấn đề càng trở nên phức tạp với mỡ nội tạng - loại mỡ nguy hiểm tích tụ quanh gan, ruột, tim mà mắt thường không nhận biết được. Tình trạng này, gọi là MONW (metabolically obese normal weight), đặc biệt phổ biến ở người thiếu vận động dù ăn kiêng nghiêm ngặt. Nghiên cứu đăng trên Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism cho thấy cơ thể người châu Á có xu hướng tích mỡ nội tạng cao hơn 30-40% so với người phương Tây ở cùng chỉ số BMI. Di truyền cũng đóng vai trò không nhỏ. Một số người sinh ra đã có cơ địa chuyển hóa giống người béo phì - ngay cả khi thể trạng bình thường và ăn uống lành mạnh, họ vẫn dễ rối loạn chuyển hóa mỡ.

Các bác sĩ khuyến cáo khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các bất thường. Khi có dấu hiệu tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu hoặc đái tháo đường, cần kiểm soát và điều trị ngay. Lối sống tích cực không chỉ dừng ở chế độ ăn mà phải kết hợp vận động đều đặn, tránh rượu bia thuốc lá, hạn chế căng thẳng kéo dài.

Thúy Quỳnh