Từng là tiện ích miễn phí cơ bản, hành lý xách tay nay đang dần trở thành nguồn thu của ngành hàng không, khi nhiều hãng trên thế giới thu phí và quản lý chặt loại hành lý vốn quen thuộc này.

Từ ngày 3/11, Vietnam Airlines bắt đầu thu phí với hành lý xách tay vượt quá tiêu chuẩn miễn cước. Theo quy định mới, hành khách hạng Phổ thông và Phổ thông đặc biệt được mang một kiện và một phụ kiện, tổng trọng lượng tối đa 10 kg; hạng Thương gia được mang hai kiện và một phụ kiện tối đa 18 kg.

Kích thước hành lý xách tay không vượt 56×36×23 cm, phụ kiện nhỏ hơn 40×30×5 cm. Với hành lý vượt chuẩn nhưng vẫn được chấp nhận vận chuyển, hành khách phải trả phí tương đương một kiện ký gửi, từ khoảng 600.000 đồng cho chặng nội địa.

Quy định này đánh dấu bước chuyển mình theo xu hướng toàn cầu, khi chiếc vali kéo tay đã được nhiều hãng hàng không khai thác như một nguồn doanh thu ổn định suốt hơn một thập kỷ qua.

Theo báo cáo của IdeaWorksCompany (2024), doanh thu phụ trợ bao gồm phí hành lý, chiếm tới 35,7% tổng doanh thu của các hãng giá rẻ châu Âu như Ryanair. Tại Mỹ, Cục Thống kê Giao thông Vận tải (DOT) ghi nhận các hãng hàng không thu về 7,27 tỷ USD từ phí hành lý trong năm 2024, tăng 2,8% so với năm trước. Phí hành lý xách tay - cho túi lớn hoặc vượt kích thước - ước tính chiếm khoảng 10-20% tổng doanh thu hành lý, tùy theo hãng.

Năm 2008, American Airlines là hãng hàng không Mỹ đầu tiên áp phí hành lý ký gửi nhằm bù đắp chi phí nhiên liệu tăng cao. Các đối thủ như Delta, United và US Airways nhanh chóng làm theo. Phí hành lý, trước đây chỉ là khoản nhỏ, đã trở thành chiến lược sinh lợi cho toàn ngành.

"Giá nhiên liệu máy bay tăng vọt, các hãng hàng không tìm cách bù đắp chi phí cao hơn mà không phải tăng giá vé, vì họ biết nếu tăng giá vé quá cao sẽ làm giảm thêm nhu cầu", Henry Harteveldt, chủ tịch Atmosphere Research Group, nói với Business Insider.

Để tránh phí ký gửi 30-50 USD mỗi chiều, hành khách bắt đầu mang hành lý xách tay lớn nhất có thể, thường kích thước tối đa 56x36x23 cm, kèm thêm túi cá nhân như balo. Kết quả là khoang hành lý trên đầu thường xuyên quá tải, khiến quá trình lên máy bay kéo dài, tiếp viên phải sắp xếp lại hành lý và đôi khi tranh cãi với khách.

Theo chuyên gia Jay Sorensen từ IdeaWorksCompany, hành khách không bay tay không, họ luôn cố gắng mang theo hành lý và phần lớn đều muốn đưa lên khoang để tránh phí.

Để tận dụng xu hướng này, các hãng bay triển khai nhiều biện pháp quản lý và thu phí tinh vi hơn, cảnh báo sớm khoang đầy dù chưa thực sự hết chỗ, yêu cầu "gate-check" (ký gửi tại cổng) với phí cao, hoặc áp dụng chính sách Basic Economy cấm hành lý xách tay lớn.

Nhiều hãng lớn trên thế giới quản lý chặt hành lý xách tay và áp dụng các mức phí khác nhau. Với hãng United Airlines, Mỹ, hạng vé Basic Economy chỉ được mang một túi nhỏ dưới ghế. Vali kéo tay bắt buộc phải ký gửi, với phí 35-150 USD. Doanh thu hành lý của hãng đạt khoảng 1,33 tỷ USD trong năm 2024.

Hãng Lufthansa, Đức giới hạn trọng lượng 8 kg, cân tại cổng lên máy bay. Túi vượt quy định phải ký gửi với phí 55-125 euro. Hãng khuyến khích hành khách mua trước online để giảm chi phí.

British Airways của Anh cho phép túi xách tay nặng tới 23 kg, mức cao nhất thế giới, nhưng chỉ với vé Standard trở lên. Vé giá rẻ "Hand Baggage Only" bị giới hạn và phải trả 65-100 bảng Anh (83-128 USD) nếu muốn mang thêm vali xách tay.

Ryanair của Ireland cho phép hành khách mua hạng vé rẻ mang một túi nhỏ 40x30x20 cm. Vali lớn hơn phải trả 20-70 euro (21-81 USD). Khoảng 60-70% hành khách Ryanair hiện trả phí cho hành lý xách tay.

Singapore Airlines giới hạn tổng kích thước hành lý xách tay tối đa 115 cm (dài - rộng - cao), trọng lượng 7 kg mỗi túi (túi chính và túi cá nhân). Túi vượt quy định phải ký gửi với phí 50-120 SGD (khoảng 36-87 USD), tùy tuyến bay. Hành khách có thể mua trước online qua app để giảm tới 60% phí, giúp tránh bất ngờ tại sân bay.

Với các hãng bay như Delta hay Emirates, chiến lược khác biệt nằm ở việc duy trì mức miễn phí nhất định cho khách hàng trung thành và hạng cao, đồng thời kiểm soát nghiêm kích thước và trọng lượng để đảm bảo hiệu quả vận hành.
Theo Hiệp hội Hàng không Mỹ (A4A), năm 2024 các hãng tại Mỹ vận chuyển hơn 1,1 tỷ hành khách, nhưng lượng hành lý xách tay tăng khoảng 15-20% so với năm 2019. Việc này kéo dài thời gian lên máy bay trung bình 10-15 phút mỗi chuyến, ảnh hưởng đến lịch trình và chi phí vận hành.

Liên đoàn Tiếp viên Hàng không Mỹ (AFA-CWA) cho biết tỷ lệ chấn thương do nâng hành lý xách tay nặng tăng khoảng 10-12% trong năm 2024, chủ yếu do vali vượt quy định trọng lượng.

Dù gây ra nhiều bất tiện, phí hành lý vẫn được xem là "nguồn sống" của các hãng trong bối cảnh giá nhiên liệu và chi phí nhân công leo thang. Chuyên gia Henry Harteveldt, nhà phân tích của Atmosphere Research Group, nhận định phí hành lý giúp các hãng tăng lợi nhuận mà không cần nâng giá vé cơ bản, vốn là yếu tố nhạy cảm với khách hàng.

Khi nhiều hãng hàng không đang mở rộng hình thức thu phí, từ hành lý ký gửi đến hành lý xách tay, hành khách được khuyến nghị kiểm tra kỹ chính sách trước chuyến bay để tránh chi phí phát sinh bất ngờ. Hãng Alaska Airlines hiện miễn phí hai kiện hành lý ký gửi cho hội viên cấp MVP (khách hàng thân thiết) và cao hơn. Từ năm 2026, chính sách này sẽ giảm xuống còn một kiện miễn phí cho cấp MVP cơ bản.

Các chuyên gia dự báo trong tương lai gần, nhiều hãng sẽ siết chặt quy định kích thước và trọng lượng hành lý xách tay để giảm ùn tắc khoang cabin, đồng thời áp dụng công nghệ tự động như AI, robot phân loại và đo kích thước hành lý nhằm tính phí minh bạch hơn và giảm tranh cãi.

Mai Phương (Theo Business Insider, Splashtravels, SITA)