स्वदेशी आणि आयुर्वेदाला प्रोत्साहन देणाऱ्या पतंजलीने आरोग्य आणि सौंदर्याशी संबंधित अनेक उत्पादने बनवली आहेत. यात वेगवेगळ्या प्रकारच्या जडीबुटींचा वापर केला आहे. दुसरीकडे बाबा रामदेव लोकांना निरोगी आयुष्य जगण्यासाठी योगाचे शिक्षण देत आहेत. रामदेव बाबांचे सहकारी आणि पतंजलीचे व्यवस्थापकीय संचालक आचार्य बालकृष्ण हे आयुर्वेदामध्ये सांगितलेल्या औषधी वनस्पती तसेच आहारविषयक माहिती लोकांपर्यंत पोहोचवतात. त्यांनी लिहिलेली ‘द सायन्स ऑफ आयुर्वेदा’ हे एक महत्त्वाचे पुस्तक आहे. जर आपण अन्नाच्या स्वभाव आणि योग्य संयोगाचा विचार न करता काहीही खाल्लं, तर ते आरोग्यदायी न ठरता हानिकारक ठरू शकतं, असं या पुस्तकात नमूद करण्यात आलं आहे.
आयुर्वेदानुसार आपण जे काही खातो ते सात धातूंनी बनलेलं असतं आणि हे आपल्या शरीरात आयुष्यभर टिकून राहतं. त्यामुळे चुकीचं अन्न किंवा खराब अन्न पदार्थ केवळ शारीरिकच नव्हे तर मानसिक आरोग्यावरही वाईट परिणाम करू शकतात. अन्नाबाबत अज्ञान किंवा इच्छाशक्तीचा अभाव यामुळे आपण अनेकदा चुकीचे पदार्थ खातो, जे शरीरात असंतुलन निर्माण करतात आणि त्यामुळे विविध आजार उद्भवू शकतात.
आयुर्वेदात वात, पित्त आणि कफ हे तीन दोष सांगितले गेले आहेत. जर यांचे संतुलन बिघडले, तर अनेक आजार उद्भवू शकतात. म्हणूनच पतंजलीमध्येही अशा अनेक उत्पादने आहेत जी या दोषांचं संतुलन राखण्यास मदत करतात. या पुस्तकात सांगण्यात आलं आहे की अन्नाचे योग्य संयोग हे आरोग्यासाठी वरदान ठरू शकतात, तर चुकीचे संयोग आरोग्यावर घातक परिणाम करू शकतात. ज्या अन्नपदार्थांचे स्वभाव एकमेकांशी जुळत नाहीत, ते एकत्र खाल्ल्यास दोष वाढतात आणि आजार होण्याचा धोका वाढतो.
आपण कोणत्या हंगामात काय खातो यावरही आरोग्य अवलंबून असतं. त्याचप्रमाणे आपल्या शरीराची प्रकृती – वात, पित्त किंवा कफ प्रधान – यानुसारही अन्न सेवन करणं गरजेचं असतं.
अन्नाबाबतच्या लहान पण महत्त्वाच्या गोष्टी
सकाळी आंघोळ करण्याआधी अन्न खाणं, भूक नसताना खाणं किंवा भूक लागल्यानंतरही न खाणं यामुळे शरीराला नुकसान पोहोचू शकतं.
आयुर्वेदानुसार दही थंडीत खाणं फायदेशीर असतं, पण उष्णता, वसंत ऋतु आणि पावसाळ्यात दही खाणं टाळावं. दह्याबरोबर मीठ घालून खाणंही टाळावं. रात्री दही खाणं योग्य नाही.
साजूक तूप खाल्ल्यानंतर थंड पाणी पिऊ नये. त्याऐवजी कोमट पाणी प्यावं. अन्न खाल्ल्यानंतर व्यायाम करणं टाळावं.
गहू किंवा जवसपासून बनलेले पदार्थ खाल्ल्यानंतरही थंड पाणी पिऊ नये.
अर्धकच्चं किंवा अत्यंत शिजलेलं अन्न खाणं टाळावं. तसेच अन्न कशावर शिजवलं गेलं आहे, यावरही अन्नाची पोषणमूल्ये अवलंबून असतात.
