ช่วง 2 ปีมานี้ นักวิเคราะห์การเมืองมักมีการเปรียบเปรยประเทศไทยกับความเป็นรัฐพันลึก
ความหมายของ“รัฐพันลึก” หรือ Deep State ที่มีการพูดถึงกันนั้น คือโครงสร้างอำนาจที่ดำรงอยู่เบื้องหลังรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง โดยไม่เปิดเผยต่อสาธารณชน
กลุ่มคนที่อยู่ในโครงสร้างอำนาจดังกล่าว อาจไม่ได้มีตำแหน่งทางการเมืองโดยตรง แต่สามารถควบคุมหรือแทรกแซงการตัดสินใจของรัฐบาล ผ่านกลไกต่าง ๆ เช่น กองทัพ ข้าราชการระดับสูง หน่วยข่าวกรอง องค์กรอิสระ หรือกลุ่มทุนผูกขาด
รัฐพันลึกมักอ้างความชอบธรรมในนามของ “ความมั่นคงของชาติ” หรือ “ผลประโยชน์ส่วนรวม” แต่ในหลายกรณีกลับถูกวิจารณ์ว่าเป็นอุปสรรคต่อประชาธิปไตยและการมีส่วนร่วมของประชาชน
ตัวอย่างประเทศที่เคยถูกกล่าวหาว่ามีรัฐพันลึก
1. ตุรกี
กองทัพและหน่วยข่าวกรองมีบทบาทสูงในการโค่นล้มรัฐบาลพลเรือนหลายครั้ง โดยเฉพาะช่วงก่อนทศวรรษ 2010 รัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งถูกแทรกแซงทางอำนาจอยู่เป็นระยะ
2. อียิปต์
หลังจากประชาชนเลือก “โมฮัมเหม็ด มอร์ซี” เป็นประธานาธิบดีในปี 2012 ได้ไม่นาน ก็ถูกกองทัพล้มอำนาจลงในปี 2013 สะท้อนบทบาทรัฐพันลึกที่เข้มแข็ง
3. ปากีสถาน
กองทัพและหน่วยข่าวกรอง ISI มีบทบาทลึกในการควบคุมการเมืองภายในประเทศ แม้จะมีการเลือกตั้งตามระบบประชาธิปไตย
4. สหรัฐอเมริกา (ข้อกล่าวหา)
ในยุคโดนัลด์ ทรัมป์ เป็นประธานาธิบดีสมัยแรก มีการกล่าวหา “Deep State” ว่าเป็นกลุ่มข้าราชการที่ต่อต้านการบริหารของเขา แม้จะไม่มีหลักฐานชัดเจนเชิงโครงสร้างแบบประเทศอื่น
ประเทศไทยเข้าข่าย “รัฐพันลึก” หรือไม่?
แม้ไม่มีการบัญญัติว่าประเทศไทยมี “รัฐพันลึก” อย่างเป็นทางการ แต่จากข้อเท็จจริงในหลายช่วงเวลา แสดงให้เห็นว่า
1. กองทัพมีบทบาทในเชิงอำนาจรัฐ ตั้งแต่การรัฐประหารปี 2549 และ 2557 บทบาทของกองทัพยังคงสืบทอดอิทธิพลผ่านรัฐธรรมนูญ การแต่งตั้งวุฒิสภา และการคุมกลไกด้านความมั่นคง
2. องค์กรอิสระและตุลาการถูกวิจารณ์ว่าเอียงข้าง หลายกรณี เช่น การวินิจฉัยคดีการเมือง หรือการตัดสิทธิ์นักการเมือง ถูกตั้งข้อสังเกตว่าอาจไม่เป็นกลางอย่างแท้จริง
3. ระบบราชการและทุนผูกขาด โครงสร้างราชการแบบรวมศูนย์และระบบอุปถัมภ์ ทำให้กลไกหลายอย่างไม่ตอบสนองต่อเสียงของประชาชน ขณะเดียวกัน กลุ่มทุนใหญ่ก็มีบทบาทในเชิงนโยบาย ทั้งทางตรงและทางอ้อม
สรุปแล้ว “รัฐพันลึก” คือเงาอำนาจที่ไม่ปรากฏในระบบประชาธิปไตยอย่างเป็นทางการ แต่กลับมีบทบาทอย่างลึกซึ้งในทางการเมือง เศรษฐกิจ และความมั่นคงของประเทศ
ในบริบทประเทศไทย แม้จะไม่มีการประกาศว่ามี “รัฐพันลึก” อย่างเป็นทางการ แต่โครงสร้างอำนาจบางประการยังสะท้อนให้เห็นถึงอิทธิพลที่ดำรงอยู่นอกเหนือจากรัฐบาลที่ประชาชนเลือกมา ซึ่งเป็นประเด็นที่ควรจับตามองและอภิปรายในสังคมอย่างต่อเนื่อง
#รัฐพันลึก #DeepState #การเมืองไทย #อำนาจเงา #ประชาธิปไตยไทย #วิเคราะห์การเมือง #กองทัพไทย #องค์กรอิสระ
