अरविंद रेणापूरकर - arvind.renapurkar@esakal.com

घरांप्रमाणेच काहींसाठी मोटारदेखील जिव्हाळ्याचा विषय असतो. प्रत्येकाला वाटते, आपल्या घरासमोर चारचाकी असावी, मग ती लहान असो किंवा मोठी. अर्थात किंमत पाहून बरेच जण खरेदीचा विचार टाळतात किंवा पुढे ढकलतात; पण हॅचबॅक श्रेणीतील मोटारीने सर्वसामान्यांना खरेदीचे बळ दिले आणि चारचाकी चालविण्याचे स्वप्न पूर्ण करण्यास हातभार लावला. सर्वांना परवडणारी आणि अगदी अरुंद रस्त्यातूनही सहजपणे जाणारी हॅचबॅक ही अल्पावधीत लोकप्रिय ठरली.

आपल्याला चारचाकी वाहनांत अनेक श्रेणी पाहावयास मिळतात. यापैकी हॅचबॅकचा उल्लेख करता येईल. हॅचबॅक वाहनांचा इतिहास हा एकप्रकारे सामान्य माणसाच्या स्वप्नांचीच कहाणी आहे. युरोपमध्ये वापराच्या सोयीसाठी सुरू झालेली हॅचबॅक संकल्पना भारतात १९८०च्या दशकात लोकांच्या आयुष्यात चांगलीच रुजली. कालांतराने तंत्रज्ञान, डिझाइन आणि गरजांच्या जोरावर एकाहून एक सरस वाहने बाजारात येत असताना हॅचबॅक या शर्यतीत मागे पडते की काय, असे वाटू लागले; मात्र किमतीतील लवचिकता आणि वापरण्यातील सुलभता या जोरावर हॅचबॅकचे महत्त्व टिकून राहिले. एकार्थाने माणसाच्या गरजा पूर्ण करणारी मोटार म्हणून याकडे पाहिले जाते. आज भारतात मारुती स्विफ्ट, टाटा टियागो, हुंदाई आय-१० आणि आय-२०, मारुती बलेनो, टाटा अल्ट्रोझ यांसारख्या हॅचबॅक गाड्या ग्राहकांच्या पसंतीस उतरल्या. शिवाय, हॅचबॅक हा फक्त किफायतशीर पर्याय न राहता, स्टायलिश, सुरक्षित आणि स्मार्ट मोबिलिटीचा पर्यायदेखील ठरला आहे. शहरांत फिरण्यासाठी सुलभ, स्वस्त आणि कार्यक्षम गाडी म्हणून याकडे पाहिले जाते.

जागतिक स्तरावर विचार केल्यास हॅचबॅक श्रेणीतील गाड्यांना वेगवेगळ्या सामाजिक आणि आर्थिक कारणांनी चालना मिळाली. हॅचबॅक ही एक अशी मोटार असते, ज्यामध्ये प्रवासी जागा आणि सामान ठेवण्याची जागा ही एकाच भागात असते. मागील दरवाजा (हॅच) वर उघडतो आणि सीट्स फोल्ड करून अतिरिक्त जागा मिळवता येते. हा प्रकार युरोपमध्ये सर्वप्रथम लोकप्रिय झाला.

१९४०च्या आसपास ‘सिट्रॉन ११ सीव्ही कमर्शिअल’ ही सुरुवातीला आजच्या ‘हॅचबॅक’सारखीच मोटार होती. यानंतर रेनॉल्ट १६ (१९६५) ही जगातील पहिली फॅमिली हॅचबॅक मोटार म्हणून ओळखली गेली. तत्कालिन काळात अशा प्रकारच्या मोटारींची लोकांना गरज होती. १९७२ मध्ये जपानमध्ये होंडा सिविक, निस्सान सनी आणि निस्सान चेरी हॅचबॅक मोटारींची निर्मिती झाली. जगभरात हॅचबॅक गाड्यांची लोकप्रियता वाढत गेल्याने भारतही त्यापासून अपवाद राहिला नाही. प्रारंभी ठराविक वर्गापुरतीच मर्यादित असणारी हॅचबॅक पुढे चाैकोनी कुटुंबाचे प्रतीक म्हणून ओळखली जावू लागली. आज महिला वर्गाकडूनही हॅचबॅक मोटारीला सर्वाधिक प्राधान्य दिले जात असल्याचे दिसून येते.

भारतातील प्रवास

भारतात १९८०च्या दशकात हॅचबॅक श्रेणीने क्रांती घडविली. विविध संकेतस्थळाने केलेल्या दाव्यानुसार मारुती ८०० ही भारतातील पहिली हॅचबॅक मोटार ओळखली जाते. भारत सरकार आणि सुझुकी (जपान) यांच्या भागीदारीतून स्वस्त मोटारीची गरज म्हणून ‘मारुती ८००’ बाजारात आली. तिच्या आगमनाने भारतीय मध्यमवर्गाला स्वतःची मोटार बाळगण्याचे स्वप्न साकार झाले.

कालांतराने मारुती झेन, हुंदाई सँट्रो, टाटा इंडिका यांसारख्या गाड्यांनी बाजारात वैविध्यता आणली. टाटा इंडिका ही भारतातील पहिली स्वदेशी हॅचबॅक मोटार म्हणून सांगितले जाते. टाटा ‘इंडिका’ने ऐसपैस केबिन देऊन हॅचबॅकची संकल्पना बदलली. हुंदाई आय १०, आय २०, मारुती स्विफ्ट, शेवरलेट बीट यांसारख्या गाड्यांनी हॅचबॅकला अधिक स्टायलिश लूक दिला आणि प्रीमियम श्रेणीत आणले.

भारतीय ग्राहक आता केवळ किमतीवरच नाही, तर गुणवत्तेवर भर देऊ लागल्याने या श्रेणीतही अत्याधुनिकता आली आहे. आजच्या हॅचबॅक गाड्या या फीचर्स, सुरक्षा आणि पर्यावरणपूरकता याबाबतीतही पुढे आहेत.

अजूनही पसंती कायम

सध्या भारतात एसयूव्हीची लोकप्रियता वाढत आहे. त्यामुळे देशार्तंगत एकूण विक्रीत एसयूव्हीचा वाटा ५० टक्क्यांपेक्षा अधिक असल्याचे सांगितले जाते. त्यामुळे हॅचबॅकवर परिणाम झाल्याचे दिसून येते; मात्र अजूनही मध्यमवर्गियांचा कल हॅचबॅक मोटारीकडे अधिक दिसून येतो. अर्थात हॅचबॅकचे अनेक फायदे मालकाला मिळतात. कमी देखभाल खर्च, विक्री मूल्य आदी.

अन्य श्रेणीतील वाहनांच्या तुलनेत मायलेज चांगला मिळतो. तसेच कमी आकार असल्याने वाहनतळात पार्क करताना सोपे जाते. दुसरीकडे, कंपन्यांनी हॅचबॅकमध्ये काळानुसार बदल केले आणि त्यामुळे चांगली कामगिरी करणाऱ्या हॅचबॅक मोटारी लोकांच्या मनात स्थान टिकवून आहेत. काही हॅचबॅक तर एसयूव्हीपेक्षा अधिक ऊर्जा निर्माण करतात.

वाजवी किमतीचे कारण...

वाहन खरेदी करताना किंमत हा सर्वांत महत्त्वाचा घटक मानला जातो. या निकषावर ग्राहकांचा ओढा हॅचबॅककडे राहतो. तुलनेत सेडान किंवा एसयूव्ही गाड्यांच्या किमती जास्त असतात. मग हॅचबॅक गाड्यांची किंमत तुलनेने कमी का असते, असा प्रश्न पडणे स्वाभाविक आहे. हॅचबॅक गाड्या कमी किमतीत उपलब्ध असण्यामागे अनेक घटक आहेत. आकार, डिझाइन, इंजिन, फीचर्स, उत्पादन प्रमाण आणि धोरण. या कारणांमुळे हॅचबॅक गाड्या या सर्वाधिक विकल्या जाणाऱ्या आणि पसंतीस उतरलेल्या वाहनांत गणल्या जातात.

टाटाची पहिली मेड इन इंडिया ‘इंडिका’

संकेतस्थळावरील माहितीनुसार, टाटा मोटर्सने देशातील पहिली डिझेल हॅचबॅक मोटार टाटा इंडिका १९९८ मध्ये लॉन्च केली. संपूर्णपणे स्वदेशी हॅचबॅक मोटार म्हणून इंडिकाला टॅग लागला. त्या काळातील ती सर्वांत आधुनिक मोटार होती. १९९८मध्ये ती केवळ २.६ लाख रुपयांच्या प्रारंभिक किमतीवर लॉन्च करण्यात आली होती. विशेष म्हणजे, बाजारात येताच आठवडाभरात एक लाख १५ हजार युनिटची ऑर्डर मिळाली होती. या मोटारीने मारुती ८०० आणि मारुती झेनसारख्या गाड्यांना टक्कर दिली. तत्कालिन काळात डिझेल स्वस्त असल्याने डिझेल श्रेणीने बाजारात चांगलीच लोकप्रियता मिळवली. टाटा इंडिकाने वीस किलोमीटर प्रती लिटर मायलेज देण्याचा दावा केला आणि तसा अनुभवही ग्राहकांना आला.

टाटा अल्ट्रोज फेसलिफ्ट

देशातील प्रमुख वाहन निर्माता टाटा कंपनीने अलीकडेच प्रीमियम हॅचबॅक श्रेणीत टाटा अल्ट्रोज फेसलिफ्ट लॉन्च केली. फेसलिफ्टमध्ये एक्सटीरियरपासून इंटेरियरपर्यंत अनेक बदल केले आहेत. नव्या शैलीतील एलईडी डीआरएल, हेडलाइट आणि कनेक्टिड टेल लाइट्स अल्ट्रोजमध्ये आहेत. शिवाय, १६ इंची अलॉय व्हिल्स, ३६० डिग्री कॅमेरा, ९० अंशपर्यंत उघडणारे दरवाजे, क्रुझ कंट्रोल आदी फीचर्सचा समावेश आहे. यात १.२ लिटरचे पेट्रोल इंजिन असून ८८ पीएसची ऊर्जा आणि ११५ न्यूटन मीटरचा टॉर्क मिळतो. १.५ डिझेल इंजिनमध्ये ९० पीएसची ऊर्जा आणि २०० न्यूटन मीटरचा टॉर्क मिळतो. १.२ लिटर पेट्रोल-सीएनजी इंजिन ७३.५ पीएसची ऊर्जा निर्माण करते आणि १०३ न्यूटन मीटरचा टॉर्क मिळतो.

मारुती सुझुकी स्विफ्ट

मारुती स्विफ्ट ही भारतातील लोकप्रिय हॅचबॅक मोटारींपैकी एक आहे. हॅचबॅक झेड सीरिज १.२ लिटर, तीन सिलिंडर पेट्रोल इंजिन असून ती ५७०० आरपीएमवर ८० बीएचपी कमाल ऊर्जा आणि ४३०० आरपीएमवर ११२ एनएमचा कमाल टॉर्क जनरेट करते. पॉवरट्रेनमध्ये दोन ट्रान्समिशनचे पर्याय आहेत. एक पाच स्पीड मॅन्युअल आणि दुसरे पाच स्पीड ऑटोमॅटिक आहे. एएमटी श्रेणीत इंधन कार्यक्षमता वाढते आणि या आधारावर मोटार २७.७५ किलोमीटर प्रति लिटर तर मॅन्युअल व्हेरिएंटमध्ये २४.८० किलोमीटर प्रति लिटर मायलेज देते.

फोक्सवॅगन गोल्फ जीटीआय

फोक्सवॅगन कंपनीने अलीकडेच भारतात गोल्फ जीटीआय लॉन्च केली असून या हॅचबॅकमध्ये २.० लिटर टीएसआय टर्बो पेट्रोल इंजिन आहे. हे इंजिन २६० हॉर्सपॉवरची ऊर्जा आणि ३७० एनएमचा टॉर्क जनरेट करते. ही मोटार केवळ ५.९ सेकंदात शून्य ते शंभर किलोमीटर प्रती तास वेग गाठते. त्याचा कमाल वेग २५० किलोमीटर प्रती तास आहे. फोक्सवॅगनच्या महागड्या मोटारींपैकी एक गोल्फ जीटीआय मानली जाते. या मोटारीला सात स्पीड ड्युअल क्लच ऑटोमॅटिक ट्रान्समिशन गिअरबॉक्सने जोडले आहे.

हुंदाई आय २० एन-लाइन

हुंदाईच्या हॅचबॅक श्रेणीतील आय-२० एन लाइन वाहनात १.० लिटर टर्बो जीडीआय पेट्रोल इंजिन असून ते १२० पीएसची ऊर्जा आणि १७२ एनएमचा टॉर्क जनरेट करते. यात स्पोर्टी सस्पेंशन आणि स्टिअरिंग ट्यूनिंग दिलेले आहे. या मोटारीत अनेक फीचर्स आहेत. सहा एअरबॅग, पार्किंग सेन्सर, फ्रंट फॉग लॅम्प, एलईडी लाइट्स, १६ इंची अलॉय व्हिल्स, आठ इंच डिजिटल इन्स्ट्रुमेंट क्लस्टरसारखे फीचर्स आहेत.

• आकार आणि रचना (डिझाइन) : हॅचबॅक गाड्या आकाराने लहान आणि कॉम्पॅक्ट असतात. त्यांच्या रचनेत कमी साहित्य असते. गाडीची लांबी, वजन आणि एकूण डिझाइन साधे असल्यामुळे उत्पादन खर्च कमी होतो. त्यामुळे या गाड्या किफायतशीर दरात उपलब्ध होतात.

• इंजिन क्षमता : बहुतेक हॅचबॅक गाड्यांमध्ये लहान इंजिन (जसे ८०० सीसी ते १२०० सीसी) असते. या श्रेणीतील इंजिनसाठी लागणारा खर्च तुलनेने कमी असतो. याचा परिणाम गाडीच्या किमतीवर होतो.

• गरजेपुरती फीचर्स : हॅचबॅक गाड्यांच्या बेसिक मॉडेल्समध्ये फारशा सुविधा नसतात; पण आवश्यक फीचर्स असतात. उदा. चाईल्ड लॉक, मॅन्युअल विंडो, बेसिक एसी, पुरेसे सेफ्टी फीचर्स. साहजिकच गाडीचा खर्च नियंत्रित राहतो. अर्थात, काही प्रीमिअम हॅचबॅक मॉडेल्समध्ये अधिक फीचर्स असतात; पण बेसिक मॉडेल्स परवडणाऱ्या असतात.

• अधिक उत्पादन : हॅचबॅक गाड्यांची मागणी भारतात खूप मोठ्या प्रमाणात आहे. त्यामुळे वाहन कंपन्या हॅचबॅकचे उत्पादन तुलनेने अधिक करतात. परिणामी, त्यांना ‘इकॉनॉमी ऑफ स्केल’ मिळते. म्हणजेच एक युनिट तयार करण्याचा खर्च कमी होतो. याचा थेट फायदा ग्राहकांना मिळतो.

• टार्गेट ग्राहक वर्ग : हॅचबॅक गाड्या प्रामुख्याने मध्यमवर्गीय, शहरांमध्ये राहणारे कुटुंब, विद्यार्थी आणि पहिल्यांदा गाडी

• खरेदी करणारे ग्राहक लक्षात घेऊन डिझाइन केल्या जातात. त्यामुळेच या गाड्या परवडणाऱ्या किमतीत उपलब्ध करून दिल्या जातात. रिसेल बाजारातही हॅचबॅक गाड्यांना मागणी राहते.