चारचाकी वाहन खरेदी करताना सध्या सुरक्षेला अधिक प्राधान्य दिले जाते. एअरबॅग्स किती आहेत, सीटबेल्टची स्थिती, ‘एडीएएस’ सुविधा आहे का, यांसारख्या असंख्य गोष्टींचा सारासार विचार करत चारचाकी वाहन खरेदी केले जात आहे. एकप्रकारे वाहनाचे आणि प्रवाशांची कवचकुंडले म्हणून काम करणारे गाडीचे सुरक्षा फीचर्स हे काळानुरूप अत्याधुनिक होताना दिसत आहे. अर्थात, वाहन कंपन्यांनी त्यांच्या वाहनांत सुरक्षा सुविधा दिलेली असली, तरी त्याचा वापर करण्याची जबाबदारी चालकावर आणि प्रवाशांवर आहे.

गेल्या दोन-अडीच दशकांत वाहन उद्योगात तंत्रज्ञानाचा वापर अधिक होत असल्याने वाहनाची कार्यक्षमता आणि त्याच्या स्वरूपात आमूलाग्र बदल झाला आहे. वास्तविक सुरक्षा फिचर्सने वाहनांकडे पाहण्याच्या दृष्टिकोनात बदल झाला आहे. यामुळे वाहनांतून केवळ प्रवासच नाही, तर सुरक्षित प्रवास करण्याची संकल्पना रुजली गेली आणि यानुसार नवनवीन फीचर्स जन्माला आले. सध्या वाहनांतील सुरक्षा फिचर्सचा बोलबाला होत असला तरी साधारपणे १९५०पासूनच वाहनांतील सुरक्षा या संकल्पनेला महत्त्व आल्याचे पाहावयास मिळते. त्या काळातील अपघातांचे आकलन करत जीवितहानी टाळण्यासाठी काही प्रयोग झाले. १९५९मध्ये व्होल्वो कंपनीने पहिल्यांदा सीटबेल्टचा वापर सुरू केल्याचे संकेतस्थळावर दाखविले जाते. कालांतराने सीटबेल्ट हा वाहनांतील अपरिहार्य घटक ठरला. शिवाय, अपघातानंतर चालक आणि शेजारच्या प्रवाशाला इजा कमी व्हावी, यासाठी सॉफ्ट डॅशबोर्डची कल्पना आली. १९७० नंतर अपघातानंतरच्या परिणामांवर नियंत्रण ठेवणारी उपकरणे विकसित झाली. वाहनांतील सर्वांत महत्त्वाचे सुरक्षा फीचर एअरबॅग्सची सुरुवात १९८०च्या दशकात झाली.

त्यानंतर हळूहळू सुरक्षा फिचर्समध्ये भर पडत गेली. आपत्कालीन ब्रेक लावल्यावर चाके लॉक होऊ नयेत म्हणून अँटी लॉक ब्रेकिंग सिस्टिम यंत्रणा लागू करण्यात आली. १९९० ते २०१० या काळात तंत्रज्ञानाच्या विकासासोबतच वाहन सुरक्षा अधिक सुसज्ज झाली. यात इलेक्ट्रॉनिक स्टॅबिलिटी कंट्रोल, ट्रॅक्शन कंट्रोल सिस्टिम, चाइल्ड सेफ्टी लॉक आदींचा समावेश झाला. अलीकडच्या काळात वाहनांच्या फिचर्समध्ये ‘एआय’चा प्रवेश हा क्रांतिकारी ठरला. त्यामुळे सुरक्षेच्या दृष्टिकोनातून वाहने अधिक ‘स्मार्ट’ झाली आहेत. पार्किंग कॅमेरे आणि सेन्सर्स, लेन डिपार्चर वॉर्निंग, ऑटोमॅटिक इमर्जन्सी ब्रेकिंग, ब्लाइंड स्पॉट डिटेक्शन, ड्रायव्हर मॉनिटरिंग सिस्टिम आदींचा प्रामुख्याने उल्लेख करता येईल. एकंदरीतच, आजची वाहने केवळ प्रवासासाठी नाही, तर चालक आणि प्रवाशांचे प्राण वाचवण्यासाठीदेखील तयार केली जात आहेत. सुरक्षाविषयक वैशिष्ट्ये केवळ देखाव्यापुरती नसून ती गरज बनली आहेत.

विविध संकेतस्थळांनी दिलेल्या माहितीनुसार,

सीटबेल्टचा वापर केल्यास मृत्यू होण्याची शक्यता ५० टक्क्यांनी कमी होते.

एअरबॅग्समुळे अपघातांतील मृत्यूदर ३० टक्क्यांनी कमी होतो.

अँटी लॉक ब्रेकिंग सिस्टिममुळे अपघाताचे प्रमाण ३५ टक्क्यांनी कमी होते.

त्यामुळे सुरक्षा सुविधांचा वापर केल्याने केवळ अपघात कमी होतात असे नाही, तर होणाऱ्या अपघातांची तीव्रताही कमी होते. त्यामुळे वाहन खरेदी करताना सुरक्षा फीचर्स असणाऱ्या वाहनांना प्राधान्य देणे महत्त्वाचे ठरत आहे. मोटारीतील सेफ्टी फिचर्सचा इतिहास हा मानवी आयुष्य वाचवण्याच्या प्रगत तंत्रज्ञानाची कथा आहे. गेल्या नऊ दशकांत साध्या सीटबेल्टपासून सुरू होऊन आज आपण ‘एआय’ आधारित ड्रायव्हर अलर्टिंग सिस्टिमपर्यंत पोहोचलो आहोत. भविष्यात व्ही टू व्ही (व्हेईकल टू व्हेईकल) कम्युनिकेशन, ऑटोमेटेड ड्रायव्हिंग आणि स्मार्ट ट्रॅफिक सेफ्टी यंत्रणा या दिशेने सेफ्टी आणखी उंचावेल.

एअरबॅग्स हे वाहनांतील सर्वांत महत्त्वाचे फीचर मानले जाते. या सुविधेमुळे आतापर्यंत असंख्य प्रवाशांचे आणि चालकांचे प्राण वाचले आहेत. अपघात झाल्यास चालक आणि प्रवाशांचे डोके व छाती सुरक्षित ठेवण्यासाठी समोरच्या आणि साइड एअरबॅग्स उघडतात. सध्या चालक आणि फ्रंट पॅसेंजरसाठी या अनिवार्य आहेत. अपघातात गाडीच्या समोरील भागाला जोरात धक्का बसल्यास एअरबॅग्स काही मिली सेकंदात फुगतात. यामुळे चालक आणि प्रवाशांचे डोके, छाती, चेहरा यांना डॅशबोर्ड, स्टिअरिंग किंवा विंडशील्डपासून बचाव होतो. आता एसयूव्ही, सेदान, हॅचबॅक मोटारीत एअरबॅग्सची सुविधा असून काहींमध्ये सहा एअरबॅग्स आहेत. ते अपघातात पूर्णपणे प्रवाशांना सुरक्षित ठेवण्याचे काम करतात.

फ्रंट एअरबॅग्स : ड्रायव्हर व समोरील प्रवाशासाठी

साइड एअरबॅग्स : साइड इम्पॅक्टच्या वेळी संरक्षण

कर्टन एअरबॅग्स : संपूर्ण साइड विंडो भाग झाकून ठेवतात

नी एअरबॅग्स : ड्रायव्हरच्या गुडघ्यांना सुरक्षा

ब्रेक लावल्यावर वाहनाचा ताबा सुटू नये म्हणून तसेच वाहन स्लीप होण्यापासून वाचण्यासाठी याचा उपयोग होतो. अचानक वाहन समोर आल्याने जोरात ब्रेक मारल्यास चाके लॉक होण्याचा धोका असतो; मात्र ही यंत्रणा वाहनाचा बचाव करते. परिणामी, वाहन घसरण्याची शक्यता कमी होते आणि चालकाला स्टिअरिंगवर नियंत्रण राखता येते. निसरड्या रस्त्यावर एखादा प्राणी समोर आल्यास आणि अचानक ब्रेक दाबल्यास हे तंत्र चाके लॉक होऊ देत नाहीत.

सर्व चाकांना योग्य प्रमाणात ब्रेक फोर्स वाटप करण्याचे काम ही यंत्रणा एबीएसच्या मदतीने करते. ब्रेक फोर्स हा प्रत्येक चाकाला गरजेनुसार वेगवेगळ्या प्रमाणात दिला जातो. पुढच्या चाकांपेक्षा मागच्या चाकांना कमी दाब लागतो हे ओळखून ब्रेकिंग अधिक स्थिर ठेवण्यात येते.

चाके घसरू नयेत म्हणून ट्रॅक्शन कमी-जास्त करते. पावसाळ्यात किंवा बर्फात ही यंत्रणा उपयोगी ठरते. भरपावसात, दलदलीत किंवा बर्फात चाके वेगात फिरू लागल्यास ही सिस्टिम इंजिनला त्या चाकाची ऊर्जा कमी करायला सांगते. फिरणारी चाके स्थिर होईपर्यंत ऊर्जा कमी करते.

वळण घेताना किंवा अचानक वळताना गाडी नियंत्रणात राहण्यासाठी ही सुविधा उपयुक्त ठरते. गाडी वळण घेताना तिचा समतोल बिघडत असेल, म्हणजेच रस्त्यावरून खाली उतरत असल्यास ही यंत्रणा वेगवेगळ्या चाकांवर स्वतंत्रपणे ब्रेक लावते. शिवाय, या यंत्रणेच्या मदतीने इंजिन पॉवरही कमी करता येते. रस्त्यावर अचानक आडवे आलेल्या एखाद्या वाहनाला किंवा प्राण्याला वाचविण्याचा प्रयत्न केला जात असताना गाडी अचानक रस्त्याखाली जाण्याची शक्यता असते. अशावेळी ती गाडीला रस्त्यावर टिकून राहण्यास मदत करते.

डोंगरावर, उंचावर गाडी मागे सरकू नये म्हणून ब्रेक होल्ड करण्याचे काम ही यंत्रणा करते. चढावर थांबलेली गाडी पुन्हा सुरू करताना ती मागे घसरणार नाही याची हमी देते. ड्रायव्हर एक्सिलेटर वापरेपर्यंत ब्रेक थोडा वेळ पकडून ठेवण्याचे काम ही यंत्रणा करते.

लहान मुलांसाठी सुरक्षित सीट फिटिंगची सुविधा म्हणून याकडे पाहिले जाते. बेल्ट वापरून सीट बसवण्यापेक्षा ही सुविधा जास्त सुरक्षित समजली जाते. चाइल्ड सीटमध्ये आयसोफिक्स क्लिप्स असतात आणि त्या अँकर पॉइंट्सना बसवता येतात. ज्याप्रमाणे सलूनच्या दुकानात लहान मुलांसाठी सामान्य सीटवर उशी किंवा फोम ठेवला जातो, त्याचप्रमाणे हे आसन बसविण्यात येते.

अपघाताच्या वेळी दरवाजे लॉक-अनलॉक करणे, एअरबॅग सक्रिय करण्यासाठी ही यंत्रणा मदत करते. गाडीला मोठा धक्का लागल्यावर हे सेन्सर्स अॅक्टिव्ह होतात. अशावेळी गाडीतील एअरबॅग उघडतात आणि गाडीतील प्रवाशांना सुरक्षित ठेवण्याचे काम होते. शिवाय, दरवाजे अनलॉक करण्याचे कामही सेन्सर्स करतात.

टायरमधील हवेचा दाब कमी झाल्यास ही यंत्रणा सजग होते आणि चालकाला सूचित करते. कमी दाबामुळे टायर फुटणे किंवा गाडीवरील नियंत्रण गमावण्याची शक्यता असते. त्यामुळे वेळीच सूचना मिळाल्याने पुढचे धोके टाळले जातात. गाडी जेव्हा बराच काळ वेगात फिरत असते, तेव्हा टायरमधील हवा वाढते आणि बराच काळ एकाच ठिकाणी उभी असते तेव्हा टायरची हवा कमी होते. अशावेळी चालकाला टायरमधील हवेची स्थिती वेळोवेळी ‘टीपीएमएस’ सांगत असते.

वाहन कंपन्या मोटारीत आधुनिक फीचर्स देण्याबरोबरच लोकांच्या सुरक्षेकडे अधिक लक्ष केंद्रित करत आहेत. आजच्या काळात मोटार खरेदी करताना ग्राहक आरामदायीपणाबरोबरच सुरक्षेबाबतही सजग असताना दिसतात. जगभरात तयार होणाऱ्या मोटारी कितपत सुरक्षित आहेत, हे जाणून घेण्यासाठी सेफ्टी रेटिंग पाहणे महत्त्वाचे आहे. सेफ्टी रेटिंग क्रॅश टेस्टमधून मिळते. या माध्यमातून वाहनांतील सर्व फिचर्सची तपासणी केली जाते आणि

त्यानुसार ‘एनसीएपी’कडून फाइव्ह स्टार रेटिंग देण्यात येते. भारतातील टाटा मोटर्सच्या अनेक मोटारींना ग्लोबल ‘एनसीएपी’कडून फाइव्ह स्टार सेफ्टी रेटिंग मिळाली आहे. यात टाटा हॅरियर, टाटा सफारी, टाटा नेक्सन, टाटा पंच, टाटा अल्ट्रोज या मोटारींचा समावेश करता येईल. टाटा टिगोर आणि टाटा टियागो यांना क्रॅश टेस्टमध्ये फोर स्टार आहेत. टाटा मोटर्सने अलीकडचे नवीन कर्व्ह लॉन्च केली असून, या मोटारीलादेखील ‘एनसीएपी’कडून फाइव्ह स्टार रेटिंग मिळाले आहे. फाइव्ह स्टार रेटिंग असलेल्या मोटारींच्या यादीत महिंद्राच्या मोटारींचादेखील समावेश आहे. महिंद्रा एक्सयूव्ही ७००, एक्सयूव्ही ३००, स्कॉर्पिओ ३०० या मोटारींना क्रॅश टेस्टमध्ये फाइव्ह स्टार रेटिंग मिळाली आहे. याशिवाय फाइव्ह स्टार रेटिंग असणाऱ्या अन्य वाहनांत फोक्सवॅगनची वर्ट्स, आणि टायगूनचे नाव आहे. हुंदाईच्या ‘वर्ना’लादेखील फाइव्ह स्टार आहे. स्कोडा स्लाव्हिया, स्कोडा कुशक या दोन्ही मोटारींना सेफ्टी रेटिंगमध्ये फाइव्ह स्टार आहेत.