आशा नेगी - लेखिका, कॅन्सर जनजागृतीसाठी कार्यरत

‘आता तुमचं सगळं झालं ना. सगळी ट्रीटमेंट संपली ना.. मग आता कसलं टेन्शन?’... उपचार पूर्ण झाल्यावर बहुतेक कॅन्सर सर्व्हायवर्सना हे वाक्य कोणीतरी नक्कीच म्हणतं आणि आपणही बहतेक वेळा हसून उत्तर देतो, ‘‘हो. सगळं झालं.’’ पण खरंतर... खरी सुरुवात तेव्हाच होते.

काही महिन्यांपूर्वीपर्यत हॉस्पिटल, टेस्ट्स, रिपोर्ट्स, औषधं आणि कधीकधी अगदी अस्तित्वाचीही शंका - यांच्या भोवऱ्यात आपण होतो; पण जेव्हा ही सगळी धावपळ संपते, तेव्हा एक वेगळंच शांततेचं ओझं वाटायला लागतं.

सर्व्हायवर म्हणजे फक्त एखाद्या गंभीर आजारातून वाचलेली व्यक्ती नव्हे. सर्व्हायवर म्हणजे जी व्यक्ती आजाराशी लढून बाहेर आली आहे आणि आता पुन्हा नव्यानं स्वतःचं जीवन उभं करण्यासाठी सज्ज होत आहे. यासाठी लागतो एक सुसंगत, समजूतदार आणि सामर्थ्यशील दृष्टिकोन. ‘Survivorship’ म्हणजे डॉक्टरांनी सांगितलेल्या सल्ल्याचं पालन + मानसिक व भावनिक तयारी + मनाची निगा = खराखुरा पुनर्जन्म.

उपचार संपल्यावर एकदम मुक्त वाटतं; पण वास्तव हे सांगतं, की नियमित तपासण्या गरजेच्या असतात. प्रत्येक तीन-सहा महिन्यांनी डॉक्टरांकडे जाणं, काहींना उगाच वाटू शकतं; पण यात ‘उगाच’ काहीच नसतं. या तपासण्या म्हणजे भीतीचं लक्षण नाही. त्या आहेत आपल्या सजगतेचं प्रमाण. कारण काहीतरी सुरुवातीच्या टप्प्यावर कळणं, हेच अनेकदा मोठा धोका टाळू शकतं. त्याच्यामुळे नियमित तपासणी दुर्लक्षित करून चालणार नाही.. आणि काहीच नसेल, तर... आणखी निर्धास्तपणे जगता येतं, हसता येतं!

कर्करोग ही केवळ शारीरिक लढाई नसते, ती एक मानसिक रणभूमीही असते. उपचारानंतर शरीर सावरतं; पण मनात अनेक गोष्टी अडकून राहतात - भय, चिंता, असुरक्षितता, थकवा, एकटेपणा. हे सगळं टाकून देणं अशक्य असतं; पण स्वीकारून त्यावर काम करणं शक्य असतं. रोजचं थोडं ध्यान, सौम्य संगीत, स्वतःशी संवाद हे मनाचं मेंटेनन्स आहे. ‘आज कसं वाटतंय?’ हा प्रश्न स्वतःला रोज विचारणं म्हणजे मनाचं तापमान मोजणं. एक छोटी डायरी ठेवा - जिथं आपण स्वतःला मोकळं करू शकतो. मनात येणारे असंख्य विचार निसंकोचपणे व्यक्त करू शकतो. हळूहळू त्या पानांमध्ये आपण आपली सावरलेली ओळख परत शोधायला लागतो.

उपचार काळात आपल्यासाठी अनेकांनी खूप केलं. डॉक्टर, कुटुंब, मित्र, नातेवाईक... पण आता जेव्हा शरीर उभं राहतं, तेव्हा स्वतःच्या तब्येतीची जबाबदारी ही आपलीच असते. संतुलित आणि पौष्टिक आहार, पुरेशी आणि शांत झोप, नियमित चालणं किंवा व्यायाम; सोशल मीडियावर वेळ कमी, स्वतःवर वेळ जास्त... आणि सर्वांत महत्त्वाचं ‘मी स्वतःसाठी जगत आहे’ ही ठाम जाणीव. कधीकधी हे सगळं करणं कठीण वाटतं; पण खरंतर यातच नवीन ताकद असते.

‘Survivorship’ म्हणजे ‘कॅन्सर संपला’ असं सांगून टाकणं नव्हे. ती आहे ‘आता नवीन प्रकारे जगायला सुरुवात करायची’ ही जाणीव. ही एक दुसरी इनिंग आहे - जी पहिल्या इनिंगपेक्षा अधिक सजग, समजूतदार आणि संवेदनशील आहे.

या प्रवासात आपल्यासोबत असतात : डॉक्टरांचं मार्गदर्शन, कुटुंबाची उब, आणि सर्वांत महत्त्वाचं स्वतःची नव्यानं उभी राहिलेली जिद्द.

आपण पुन्हा चालायला शिकतो, पुन्हा हसतो, पुन्हा स्वप्नं पाहतो... आणि पुन्हा जिंकतो. कर्करोगानं बरंच काही घेतलं असलं, तरी तो आपली जिद्द घेऊ शकत नाही. ‘Survivorship’ म्हणजे दररोज स्वतःला नव्यानं स्वीकारणं आणि पुन्हा एकदा आयुष्याला मिठी मारणं.