डॉ. मृदुल देशपांडे - MBBS, फंक्शनल मेडिसिन नूट्रिशनिस्ट

सतत ॲसिडिटी होतेय, काहीही खाल्लं, की करपट ढेकर येतेय, गॅसेस होतायत, छातीत जडॉ. मृदुल देशपांडेळजळ होते - अशा तक्रारी करणारे रुग्ण वाढले आहेत. अनेकजण सतत अँटी-ॲसिड्स किंवा पाचक गोळ्या घेतात. काही काळासाठी आराम मिळतो; पण मूळ त्रास काही केल्या जात नाही. यामागे फक्त खाण्यापिण्याच्या सवयी नाहीत, तर शरीरात आतून धगधगत असलेली ‘सिस्टेमिक सूज’ (Systemic Inflammation) हे कारण आहे.

फंक्शनल मेडिसिनमध्ये ॲसिडिटीचं वेगळं भान

पारंपरिक दृष्टिकोनात ॲसिडिटी म्हणजे पचनसंस्थेत ॲसिड जास्त होणं, आणि त्यावर उपाय म्हणजे ते ‘दाबणं’ म्हणजेच अँटी-ॲसिड्स. मात्र, ॲसिडिटीचं मूळ कारण म्हणजे ‘ॲसिडची कमतरता’. हो, चुकीचं वाटेल; पण जेव्हा आपल्या शरीरात हायड्रोक्लोरिक ॲसिड (HCl) पुरेसं तयार होत नाही, तेव्हा अन्न नीट न पचता जठरात अडकतं, त्यातून गॅस, फुगणं (ब्लोटिंग), रिफ्लक्स, जळजळ असे त्रास निर्माण होतात.

• सतत तणावात असणं (Cortisol वाढलेलं असणं)

• जास्त वेळ उपाशी राहणं किंवा अनियमित जेवणं

• अतिरिक्त प्रोसेस्ड धान्य व पीठं खाणं

• झिंक, व्हिटॅमिन B12, मॅग्नेशियम यांची कमतरता

• प्रोबायोटिक बॅक्टेरिया कमी होणं (Good bacteria)

या सगळ्या गोष्टी पचनासाठी आवश्यक असलेली HCl निर्मिती कमी करतात. त्यामुळे अन्नाचे योग्य विघटन होत नाही, आणि शरीरात फूड इंटॉलरन्स, गॅस, रिफ्लक्स हे वाढत जातं.

फंक्शनल मेडिसिनचा आणखी एक महत्त्वाचा दृष्टिकोन म्हणजे क्रॉनिक इन्फ्लमेशन (दीर्घकाळ असणारी सूज) आपली पचनसंस्था म्हणजे एक ‘इम्युन सेंटर’ आहे. जठर, आतडं, लिव्हर, पॅन्क्रिआज - हे सगळं एकत्र काम करतं. आतड्यांचे एकमेकांशी टाइट जंक्शन असते, (टाईट जंक्शन म्हणजे पेशींच्या मधली सुरक्षित, घट्ट सीमा जी अन्नघटक आणि सूक्ष्मजंतूंना आत प्रवेश करू देत नाही) त्यात सैलपणा आला, तर अन्नाचे विघटन होत नाही. त्यालाच आपण ‘Leaky Gut’ म्हणतो.

‘लीकी गट’ असेल, तर अन्नाचे अर्धवट अणू रक्तात जातात आणि शरीरात एक प्रकारची सूज निर्माण होते, त्यामुळे ॲसिड प्रोडक्शन (HCL) होत नाही आणि म्हणून पचनास व्यत्यय येतो. ही सूज अपचन, ॲसिडिटी आणि थकवा वाढवते.

फंक्शनल मेडिसिनमध्ये ॲसिडिटीचा उपचार म्हणजे फक्त लक्षणं नाही, तर खालील मूळ गोष्टी सुधारल्या जातात-

• गट हेल्थ : प्रोबायोटिक्स, फायबरयुक्त आहार, साखर-प्रक्रियायुक्त अन्न टाळणं, अतिरिक्त धान्य व प्रोसेस्ड पिठं टाळणं

• पचनासाठी सहाय्यक घटक : बीटर्स (हर्बल), Betain HCl, ACV, डाइजेस्टिव एंझाइम्स (फंक्शनल आहारतज्ज्ञाच्या सल्ल्याने)

• लिव्हर डिटॉक्स सपोर्ट : लिंबूपाणी, हळद, ओमेगा-३ फॅट्स

• तणाव कमी करणं : मॅग्नेशिअम सप्लिमेंट्स, योग, ध्यान, पुरेशी झोप

• सेन्सिटिव्हिटी फूड्स काढून टाकणं : ग्लूटन, डेअरी यांची सूज निर्माण करणारी प्रवृत्ती असते

ॲसिडिटी ही केवळ पोटात जळजळ होण्याची तक्रार नाही - ती तुमच्या आतल्या सिस्टिमचा अलार्म आहे. सतत गोळ्या घेऊन तो सिग्नल बंद करू नका, तर मूळ समजून योग्य जीवनशैलीनं मार्गक्रमण करा, कारण अन्न खाऊन शरीर बिघडत असेल, तर ते अन्नच खाऊनच सुधारेल. औषधाने नाही. फक्त त्यासाठी मुळाशी जायला हवं.