शिमला, मनाली, दार्जिलिंग, नैनीताल असो किंवा कुठलंच प्रसिद्ध थंड हवामान असलेलं ठिकाण प्रत्येक ठिकाणी एक गोष्ट हमखास आढळते, ती म्हणजे मॉल रोड. इथे पर्यटक फिरतात, खरेदी करतात, स्थानिक खाद्यपदार्थांचा आस्वाद घेतात आणि संध्याकाळी चालत फिरण्याचा आनंद घेतात. पण कधी विचार केला आहे का, की प्रत्येक हिल स्टेशनवर ‘मॉल रोड’ का असतो? ही केवळ योगायोग नाही, तर यामागे आहे एक ऐतिहासिक आणि प्रशासनाशी संबंधित महत्त्वाचं कारण. चला, यामागच्या इतिहासावर एक नजर टाकूया
आजच्या आधुनिक भाषेत ‘मॉल’ या शब्दाचा अर्थ AC मध्ये बंद असलेली, अनेक मजल्यांची भव्य शॉपिंग सेंटर्स असा होतो. पण ब्रिटिश राजवटीत ‘मॉल’ या शब्दाचा अर्थ वेगळा होता. तो एक विस्तीर्ण, रुंद रस्ता किंवा promenade होता, जो खास लोकांना आरामशीर फेरफटका मारण्यासाठी आणि एकमेकांशी सामाजिक संवाद साधण्यासाठी तयार केला होता. हे मोकळे रस्ते म्हणजे कामाच्या ताणातून मुक्त होऊन निवांत क्षण घालवण्याचे ठिकाण होते, जिथे कोणीही सायंकाळी ताजी हवा घेत आपल्या मित्रमंडळींसोबत आनंददायी गप्पा मारू शकत होता.
ब्रिटिश अधिकारी उन्हाळ्यात भारतीय मैदानी प्रदेशातील असह्य गरमी आणि दमट हवामानापासून सुटका मिळवण्यासाठी शिमला, मसूरी, दार्जिलिंगसारख्या थंड हवेच्या ठिकाणी जाऊन राहायचे. तिथे ते संध्याकाळी फिरायला, अनौपचारिक गप्पा मारायला आणि निसर्गाच्या सान्निध्यात वेळ घालवण्यासाठी काही विशिष्ट रस्ते वापरायचे. हे रस्ते नेहमीच सुंदर दृश्ये असलेल्या ठिकाणी आणि चालण्यासाठी अत्यंत सोयीचे असायचे. याच रस्त्यांना पुढे जाऊन ‘मॉल रोड’ असं कायमस्वरूपी नाव मिळालं, जे आजही कायम आहे.
1948 मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, हे खास ‘मॉल रोड’ सर्वसामान्य भारतीय लोकांसाठी पूर्णपणे खुले झाले. सुरुवातीला शांत आणि निवांत असलेले हे रस्ते हळूहळू गजबजलेल्या आणि चैतन्यमय व्यावसायिक केंद्रांमध्ये बदलले. स्थानिक उद्योजकांनी पर्यटकांची वाढती गर्दी पाहून इथे छोटी-छोटी दुकाने आणि खाद्यपदार्थांचे स्टॉल्स लावायला सुरुवात केली. लवकरच या रस्त्यांवर गरमागरम स्थानिक पदार्थांचा सुगंध दरवळू लागला आणि पारंपरिक कलाकुसरीच्या वस्तू खरेदीसाठी उपलब्ध झाल्या, ज्यामुळे ते एका चैतन्यमय बाजारपेठेत रूपांतरित झाले.
आजच्या काळात मॉल रोड केवळ एक खरेदी-विक्रीची बाजारपेठ राहिलेला नाही, तर तो त्या हिल स्टेशनच्या पर्यटनाचे, समृद्ध संस्कृतीचे आणि तेथील अद्वितीय जीवनशैलीचे एक जिवंत प्रतीक बनला आहे. मॉल रोडवरून फेरफटका मारणे हा एक अतुलनीय आणि आनंद देणारा अनुभव असतो. एका बाजूला स्थानिक समुदायांसाठी ते त्यांच्या उपजीविकेचे एक महत्त्वाचे साधन आहे, तर दुसऱ्या बाजूला पर्यटकांसाठी हे एक अत्यंत मोहक ठिकाण आहे, जिथे ते मनसोक्त खरेदीचा आनंद घेऊ शकतात आणि आपल्या प्रवासाच्या सुंदर आठवणी कॅमेऱ्यात आणि मनात साठवून नेऊ शकतात.
