नवी दिल्ली: दिल्ली सोमवारी तीव्र थंडी, धुके आणि हवेच्या 'धोकादायक' गुणवत्तेने जाग आली. राष्ट्रीय राजधानीतील AQI ने 900 चा टप्पा ओलांडला आहे आणि यामुळे दमा आणि COPD रूग्णांसाठी गंभीर आरोग्य समस्या आहेत. क्रॉनिक ऑब्स्ट्रक्टिव्ह पल्मोनरी डिसीज (सीओपीडी) हा एक प्रगतीशील फुफ्फुसाचा आजार आहे ज्यामुळे श्वास घेणे अधिक कठीण होते. सीओपीडी असलेले लोक पर्यावरणीय घटकांना विशेषतः असुरक्षित असतात, विशेषत: वायू प्रदूषण, ज्यामुळे खोकला, श्वास लागणे आणि छातीत घट्टपणा यांसारखी लक्षणे बिघडू शकतात. जागतिक स्तरावर हवेची गुणवत्ता घसरत असल्याने, COPD असलेल्यांनी प्रदूषणाचा त्यांच्या फुफ्फुसांवर कसा परिणाम होतो हे समजून घेणे आणि संपर्क कमी करण्यासाठी धोरणे स्वीकारणे आवश्यक आहे.

एका संवादात, डॉ. शुभम शर्मा, सल्लागार पल्मोनोलॉजिस्ट, ग्लेनेगल्स बीजीएस हॉस्पिटल, बेंगळुरू यांनी COPD रूग्णांना त्यांच्या फुफ्फुसांचे संरक्षण करण्यासाठी टिप्स शेअर केल्या.

वायू प्रदूषणाचा COPD वर कसा परिणाम होतो?

वायुप्रदूषणामध्ये हानिकारक कण आणि वायूंचा समावेश होतो, ज्यामध्ये कण (PM2.5 आणि PM10), ओझोन, नायट्रोजन डायऑक्साइड आणि सल्फर डायऑक्साइड यांचा समावेश होतो. श्वास घेताना, हे प्रदूषक श्वसनमार्गाला त्रास देऊ शकतात, जळजळ वाढवू शकतात आणि फुफ्फुसाचे कार्य कमी करू शकतात, ज्यामुळे श्वास घेणे कठीण होते. COPD रूग्णांसाठी, ही चिडचिड लक्षणे वाढवू शकते आणि भडकणे किंवा तीव्रतेस कारणीभूत ठरू शकते, ज्यासाठी हॉस्पिटलायझेशनची आवश्यकता असू शकते आणि रोगाच्या प्रगतीला गती मिळू शकते.

सामान्य प्रदूषक आणि त्यांचे फुफ्फुसांवर होणारे परिणाम:

1. पार्टिक्युलेट मॅटर (PM): वाहने, उद्योग आणि नैसर्गिक स्त्रोतांमधील लहान कण फुफ्फुसात खोलवर प्रवेश करू शकतात, ज्यामुळे जळजळ होते आणि COPD लक्षणे ट्रिगर होतात.
2. ओझोन: अनेकदा शहरी धुक्यात आढळणारा, ओझोन वायुमार्गांना सूज देऊ शकतो आणि श्वासोच्छवासाची स्थिती वाढवू शकतो.
   नायट्रोजन डायऑक्साइड आणि सल्फर डायऑक्साइड: वाहने आणि औद्योगिक प्रक्रियांमधून उत्सर्जित होणारे, या वायूंमुळे श्वासनलिकेचा दाह होऊ शकतो आणि फुफ्फुसाचे कार्य कमी होते, विशेषत: COPD रुग्णांमध्ये.

वायू प्रदूषणाचा संपर्क कमी करण्यासाठी टिपा

1. हवेच्या गुणवत्तेच्या पातळीचे निरीक्षण करा: स्थानिक प्रदूषण पातळी तपासून किंवा हवेची गुणवत्ता ॲप्स वापरून दररोज हवेच्या गुणवत्तेबद्दल माहिती मिळवा. वायु गुणवत्ता निर्देशांक (AQI) बाहेरील परिस्थितीची स्पष्ट समज प्रदान करते, 0-500 मधील मूल्ये वायू प्रदूषणाची तीव्रता दर्शवतात. जेव्हा AQI पातळी जास्त असते, विशेषत: 100 च्या वर, तेव्हा बाह्य क्रियाकलाप मर्यादित करणे चांगले असते, विशेषतः जर तुम्हाला COPD असेल.
2. उच्च-प्रदूषणाच्या दिवसांमध्ये घरात रहा: ज्या दिवशी प्रदूषणाची पातळी वाढलेली असते, शक्य तितक्या घरात राहण्याचा प्रयत्न करा, विशेषत: उच्च प्रदूषणाच्या वेळी (सकाळी उशिरा ते संध्याकाळ). घराबाहेरील हवा तुमच्या घरात जाण्यापासून रोखण्यासाठी खिडक्या आणि दारे बंद करा आणि घरातील हवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी एअर प्युरिफायर वापरा.
3. बाहेरील संरक्षणासाठी मास्क वापरा: जेव्हा बाहेरील एक्सपोजर अपरिहार्य असते, तेव्हा प्रदूषकांना फिल्टर करण्यासाठी डिझाइन केलेले मुखवटा घालणे उपयुक्त ठरू शकते. N95 किंवा N99 असे लेबल असलेले मुखवटे पहा, कारण ते सूक्ष्म कण फिल्टर करू शकतात, ज्यामुळे फुफ्फुसांपर्यंत पोहोचणारे प्रदूषण कमी होते. तथापि, आपल्या श्वासोच्छवासाच्या स्थितीसह सुरक्षित असल्याची खात्री करण्यासाठी मास्क वापरण्यापूर्वी आपल्या आरोग्य सेवा प्रदात्याचा सल्ला घ्या.
4. जास्त रहदारीची ठिकाणे टाळा: खराब हवेच्या गुणवत्तेमध्ये वाहतूक-संबंधित प्रदूषण महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. व्यस्त रस्त्यांजवळ चालणे किंवा व्यायाम करणे टाळण्याचा प्रयत्न करा आणि बाह्य क्रियाकलापांसाठी कमी गर्दीचे मार्ग निवडा. शक्य असल्यास, तुमच्या फुफ्फुसावरील ताण कमी करण्यासाठी उच्च-प्रदूषण दिवसांमध्ये घरामध्ये व्यायाम करा.
5. घरातील हवेची गुणवत्ता राखणे: घरातील हवा प्रदूषकांना देखील बंदर ठेवू शकते, विशेषत: स्वयंपाक, तंबाखूचा धूर आणि काही साफसफाईची उत्पादने. हवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी, स्वयंपाक करताना एक्झॉस्ट फॅन वापरून तुमची जागा हवेशीर करा, घरात धुम्रपान टाळा आणि बिनविषारी, सुगंध-मुक्त स्वच्छता उत्पादनांवर स्विच करा. धूळ आणि इतर कण काढून टाकण्यासाठी HVAC सिस्टीममधील एअर फिल्टर्स नियमितपणे स्वच्छ करा आणि त्यांची देखभाल करा.
6. फुफ्फुसांचे आरोग्य चांगले ठेवण्याचा सराव करा: निरोगी जीवनशैलीचा अवलंब केल्याने सीओपीडीवरील प्रदूषणाचा प्रभाव कमी होण्यास मदत होऊ शकते. धुम्रपान सोडा, अँटिऑक्सिडंट्सने समृद्ध पौष्टिक आहार घ्या आणि फुफ्फुसाची क्षमता आणि रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्यासाठी शारीरिकदृष्ट्या सक्रिय रहा. COPD प्रभावीपणे व्यवस्थापित करण्यासाठी विहित औषधे आणि नियमित तपासणी करणे आवश्यक आहे.

निष्कर्ष

सीओपीडी असलेल्या लोकांसाठी, वायू प्रदूषण हे रोजचे आव्हान आहे जे त्यांच्या जीवनाच्या गुणवत्तेवर लक्षणीय परिणाम करू शकते. पर्यावरणीय प्रदूषणाशी संबंधित जोखीम समजून घेऊन आणि एक्सपोजर कमी करण्यासाठी सक्रिय पावले उचलून, COPD असलेल्या व्यक्ती त्यांची लक्षणे अधिक चांगल्या प्रकारे व्यवस्थापित करू शकतात आणि त्यांच्या फुफ्फुसाच्या आरोग्याचे रक्षण करू शकतात. पल्मोनोलॉजिस्टसोबत जवळून काम करणे आणि हवेच्या गुणवत्तेबद्दल जागरुक राहणे, सीओपीडी रुग्णांना श्वास घेण्यास सक्षम बनवू शकते, अगदी वाढत्या प्रदूषणाचा सामना करत असलेल्या जगातही.