नवी दिल्ली: अनेक शहरी वातावरणात वायू प्रदूषण हे एक कठोर वास्तव आहे, जेथे धुक्याने भरलेले आकाश सर्वसामान्य प्रमाण बनले आहे. प्रदूषित हवेच्या दीर्घकाळ संपर्कामुळे फक्त तुमच्या फुफ्फुसांचे नुकसान होत नाही – यामुळे शरीर प्रदूषित हवेशी जुळवून घेते आणि लक्षणीय नुकसान होईपर्यंत हानी मास्क करते. पारंपारिक अर्थाने व्यसन नसतानाही, ही घटना श्वसनाच्या आरोग्यावर दीर्घकालीन वायू प्रदूषणाचा कपटी प्रभाव अधोरेखित करते.

तुम्ही श्वास घेत असलेल्या हवेत काय आहे?

वायू प्रदूषणामध्ये सूक्ष्म कण (PM2.5 आणि PM10), नायट्रोजन डायऑक्साइड (NO2), सल्फर डायऑक्साइड (SO2) आणि वाष्पशील सेंद्रिय संयुगे (VOCs) सारख्या हानिकारक पदार्थांचा समावेश होतो. हे प्रदूषक शरीराच्या नैसर्गिक संरक्षणास बायपास करतात, फुफ्फुसात आणि कधीकधी रक्तप्रवाहात घुसतात, ज्यामुळे प्रणालीगत हानी होते, डॉ. मंजुनाथ पीएच, सल्लागार – इंटरव्हेंशनल पल्मोनोलॉजिस्ट, ग्लेनेगल्स बीजीएस हॉस्पिटल, केंगेरी, बेंगळुरू यांनी न्यूज9 लाईव्हशी संवाद साधताना सांगितले.

प्रदूषणाचा तुमच्या फुफ्फुसांवर कसा परिणाम होतो

1. तीव्र दाह: प्रदूषकांच्या प्रदीर्घ संपर्कामुळे फुफ्फुसांमध्ये सतत जळजळ होते, ज्यामुळे अखेरीस डाग पडतात आणि लवचिकता कमी होते.
2. फुफ्फुसाचे कार्य नाकारणे: अभ्यास दर्शविते की प्रदूषित शहरांमध्ये राहणा-या लोकांना फुफ्फुसाची क्षमता कमी होते, बहुतेकदा श्वास लागणे किंवा घरघर येते.
3. प्रदूषक संचय: धुम्रपान करणाऱ्या लोकांप्रमाणेच, प्रदूषित भागातील लोक त्यांच्या फुफ्फुसात सूक्ष्म कण जमा करतात, ज्यामुळे ऑक्सिडेटिव्ह तणाव आणि सेल्युलर नुकसान होते.
4. जुनाट आजारांचा उच्च धोका: वायू प्रदूषणाच्या दीर्घकाळ संपर्कामुळे दमा, क्रॉनिक ऑब्स्ट्रक्टिव्ह पल्मोनरी डिसीज (सीओपीडी) आणि अगदी फुफ्फुसाचा कर्करोग यांसारख्या परिस्थिती विकसित होण्याची शक्यता लक्षणीयरीत्या वाढते.

हे 'व्यसन' चे रूप आहे का?

येथे “व्यसन” ही संज्ञा शरीर प्रदूषणाशी कसे जुळवून घेते हे दर्शवते. कालांतराने, खोकला किंवा घशाची जळजळ यासारख्या एक्सपोजरच्या तत्काळ लक्षणांना तुमचे फुफ्फुस कमी प्रतिसाद देतात. प्रदूषणामुळे संरचनात्मक आणि कार्यात्मक नुकसान होत असताना हे अनुकूलन आत्मसंतुष्टतेस कारणीभूत ठरू शकते. क्रॉनिक एक्सपोजरमुळे तुमची रोगप्रतिकारक शक्ती देखील बदलते, परिणामी सतत श्लेष्माचे उत्पादन, वायुमार्गाचे पुनर्निर्माण आणि तुमच्या सिस्टममधून प्रदूषक साफ करण्याची क्षमता कमी होते. प्रदूषणाची पातळी कमी झाली तरीही हे दीर्घकालीन अनुकूलन पुनर्प्राप्ती आव्हानात्मक बनवते.

दीर्घकालीन आरोग्य धोके

धुरकट वातावरणात राहणे केवळ फुफ्फुसांवर परिणाम करते.

1. हृदय व रक्तवाहिन्यांचे नुकसान: रक्तप्रवाहात प्रवेश करणाऱ्या प्रदूषकांमुळे धमन्यांमध्ये पद्धतशीर जळजळ आणि प्लेक तयार होतात, ज्यामुळे हृदयरोग आणि स्ट्रोकचा धोका वाढतो.
2. संज्ञानात्मक घट: सूक्ष्म कण रक्त-मेंदूचा अडथळा ओलांडू शकतात, वायू प्रदूषणाला संज्ञानात्मक समस्यांशी आणि अल्झायमरसारख्या न्यूरोडीजनरेटिव्ह रोगांशी जोडतात.
3. मुलांवर होणारा परिणाम: मुले विशेषत: असुरक्षित असतात, दीर्घकाळापर्यंत प्रदर्शनामुळे फुफ्फुसाचा विकास बिघडतो आणि दम्याचा धोका वाढतो.
4. अकाली मृत्यू: वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन दरवर्षी 7 दशलक्षांहून अधिक अकाली मृत्यूचे श्रेय वायू प्रदूषणास देते, प्रामुख्याने श्वसन आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी स्थितींमुळे.

आपण नुकसान परत करू शकता?

गंभीर नुकसान उलट करणे कठीण असताना, काही पावले पुढील हानी कमी करू शकतात:

1. घरातील हवेची गुणवत्ता सुधारा: एअर प्युरिफायर वापरा आणि घरे नियमितपणे हवेशीर करा.
2. श्वास घेण्याच्या व्यायामाचा सराव करा: डायाफ्रामॅटिक श्वासोच्छवासासारखे तंत्र फुफ्फुसाची क्षमता मजबूत करते.
3. निरोगी जीवनशैलीचा अवलंब करा: अँटिऑक्सिडंट्स समृद्ध आहार आणि नियमित व्यायाम ऑक्सिडेटिव्ह तणावाचा सामना करण्यास मदत करू शकतात.
4. वैद्यकीय मार्गदर्शन घ्या: पल्मोनोलॉजिस्टकडे नियमित तपासणी केल्याने समस्या लवकर सुटू शकतात, तर फुफ्फुसाचे पुनर्वसन बरे होण्यास मदत करू शकते.

धुरकट वातावरणात तुमच्या फुफ्फुसांचे संरक्षण करणे

वायू प्रदूषणाचा प्रभाव कमी करण्यासाठी प्रतिबंध महत्त्वाचा आहे:

1. हवेच्या गुणवत्तेचे निरीक्षण करा: प्रदूषण पातळीबद्दल माहिती ठेवण्यासाठी ॲप्स किंवा वेबसाइट्स वापरा आणि उच्च-स्मॉग कालावधीत बाह्य क्रियाकलाप कमी करा.
2. संरक्षक मुखवटे वापरा: हानिकारक कणांना फिल्टर करण्यासाठी N95 रेस्पिरेटर सारखे मास्क वापरा.
3. अधिक झाडे लावा: हिरवीगार जागा प्रदूषण कमी करण्यास आणि एकूण हवेची गुणवत्ता सुधारण्यास मदत करते.
4. बदलासाठी वकील: स्वच्छ ऊर्जा, उत्सर्जनाचे कठोर नियम आणि औद्योगिक प्रदूषण कमी करण्यास प्रोत्साहन देणारी धोरणे.

निष्कर्ष

तुमच्या फुफ्फुसांना वायू प्रदूषणाचे “व्यसन” नसावे, परंतु दीर्घकाळापर्यंत प्रदर्शनामुळे असे अनुकूलन घडते ज्यामुळे झालेले नुकसान ओळखणे कठीण होते. हे मूक नुकसान तुमच्या श्वसन आरोग्याचे रक्षण करण्यासाठी सक्रिय उपायांचे महत्त्व अधोरेखित करते. वैयक्तिक सवयी सुधारून आणि स्वच्छ हवेचे समर्थन करून, तुम्ही तुमच्या फुफ्फुसावरील धुक्याचा प्रभाव कमी करू शकता आणि निरोगी वातावरणात योगदान देऊ शकता.