अलीकडे, भारत सरकारने ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मसाठी मसुदा मार्गदर्शक तत्त्वे तयार केली आहेत.

मंजुरीनंतर ही मार्गदर्शक तत्त्वे भारतातील वेगाने वाढणाऱ्या डिजिटल शॉपिंग लँडस्केपमध्ये फसव्या पद्धतींपासून ग्राहकांचे संरक्षण करण्यासाठी स्वयं-नियामक उपाय अनिवार्य करतील.

ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मसाठी मसुदा नियम

या मसुदा मार्गदर्शक तत्त्वांचे शीर्षक आहे

'ई-कॉमर्स-प्रिन्सिपल्स अँड गाईडलाईन्स फॉर सेल्फ गव्हर्नन्स', अन्न आणि ग्राहक व्यवहार मंत्रालयाच्या देखरेखीखाली भारतीय मानक ब्युरो (BIS) ने तयार केले आहेत.

आता ते १५ फेब्रुवारीपर्यंत भागधारकांच्या प्रतिक्रिया मागवत आहे.

यानुसार मसुदा“…ई-कॉमर्सच्या उदयामुळे नवीन आव्हाने समोर आली आहेत, विशेषत: ग्राहक संरक्षण आणि विश्वासाच्या बाबतीत. ई-कॉमर्समधील स्व-शासनासाठी स्पष्ट आणि प्रभावी नियम आणि मानदंडांचे महत्त्व या संदर्भात अधिक जोर देता येणार नाही.”

हे फ्रेमवर्क ई-कॉमर्स ऑपरेशन्ससाठी पूर्व-व्यवहार, कराराची निर्मिती आणि व्यवहारानंतरच्या टप्प्यांसह तीन-टप्प्यातील तत्त्वे सादर करण्याबद्दल बोलतो.

पुढे, प्लॅटफॉर्मने व्यवहारापूर्वीच्या आवश्यकतेनुसार व्यावसायिक भागीदारांचे, विशेषत: तृतीय-पक्ष विक्रेत्यांचे कसून KYC करणे आवश्यक आहे.

ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्मसाठी मसुदा मार्गदर्शक तत्त्वे काय आहेत?

पुढे जात असताना, मार्गदर्शक तत्त्वे तपशीलवार उत्पादन सूचीबद्दल विचारतात ज्यात शीर्षक, विक्रेत्याचे संपर्क तपशील, ओळख क्रमांक आणि सपोर्टिंग मीडिया यांचा समावेश आहे.

हे ग्राहकांना उत्पादनाची उपयुक्तता आणि वैशिष्ट्यांचे मूल्यांकन करण्यास मदत करेल.

विशेष म्हणजे, प्लॅटफॉर्मने आयात केलेल्या वस्तूंसाठी आयातक, पॅकर आणि विक्रेता तपशील ठळकपणे प्रदर्शित करणे आवश्यक आहे.

जेव्हा कराराच्या निर्मितीचा विचार केला जातो तेव्हा प्लॅटफॉर्मने ग्राहकांची संमती नोंदवली पाहिजे, व्यवहार पुनरावलोकन सक्षम केले पाहिजे आणि रद्द करणे, परतावा आणि परतावा यासाठी पारदर्शक धोरणे राखली पाहिजेत.

प्लॅटफॉर्मने संपूर्ण व्यवहार राखले पाहिजेत आणि ते लागू कायद्यांनुसार ग्राहकांसाठी प्रवेशयोग्य केले पाहिजेत.

शिवाय, ही मार्गदर्शक तत्त्वे विविध पेमेंट पर्यायांबद्दल बोलतात जसे की क्रेडिट/डेबिट कार्ड, मोबाइल पेमेंट, ई-वॉलेट्स आणि बँक हस्तांतरण, प्रक्रिया शुल्काच्या संपूर्ण प्रकटीकरणासह.

या प्लॅटफॉर्मना एन्क्रिप्शन आणि टू-फॅक्टर ऑथेंटिकेशन असलेल्या सुरक्षित पेमेंट सिस्टमची अंमलबजावणी करावी लागेल.

आवर्ती पेमेंट्सच्या बाबतीत, मसुद्यासाठी सोप्या निवड प्रक्रियेसह कालावधी, अंतराल आणि रक्कम स्पष्टपणे प्रकट करणे आवश्यक आहे.

याशिवाय कॅश-ऑन-डिलिव्हरी परताव्यावर देखील ग्राहकांच्या पसंतीनुसार प्रक्रिया करणे आवश्यक आहे.

व्यवहारानंतरच्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार, बनावट उत्पादनांसाठी अतिरिक्त तरतुदींसह, परतावा, बदली आणि एक्सचेंजेससाठी स्पष्ट टाइमलाइन निर्दिष्ट करणे अनिवार्य करते.

या व्यतिरिक्त, प्लॅटफॉर्मने वेळेवर डिलिव्हरी सूचनांची खात्री करणे आवश्यक आहे की ते आंतरिकरित्या किंवा तृतीय-पक्ष प्रदात्यांद्वारे हाताळले जातात.

हा मसुदा प्रतिबंधित उत्पादनांच्या विक्रीवर बंदी घालण्याबद्दल देखील बोलतो कारण त्यासाठी मॉनिटरिंग यंत्रणा आणि विक्रेत्याची पार्श्वभूमी तपासण्यासाठी प्लॅटफॉर्मची आवश्यकता असते.

प्लॅटफॉर्मवर प्रतिबंधित उत्पादनांची एक तयार यादी असावी जी विक्रेत्याच्या ऑनबोर्डिंग दरम्यान उपलब्ध असणे आवश्यक आहे, तसेच उल्लंघनासाठी ग्राहक अहवाल यंत्रणेसह.

मूलभूतपणे, ही मार्गदर्शक तत्त्वे ई-कॉमर्स संस्थांना मदत करण्यासाठी आहेत कारण त्यांनी तटस्थ ऑपरेशन्स सुनिश्चित करणे आवश्यक आहे, सर्व भागधारकांना समतल-प्लेइंग फील्ड ऑफर करणे आवश्यक आहे.

ही मार्गदर्शक तत्त्वे स्पष्टपणे कोणत्याही विक्रेत्याला किंवा सेवा प्रदात्यांना प्राधान्य देण्याच्या प्रतिबंधाबद्दल बोलतात.

हे फ्रेमवर्क धोरणे अनिवार्य करण्यात मदत करते जे बनावट उत्पादनांचा सामना करेल आणि विक्रेत्यांना उत्पादनाचे अचूक वर्णन आणि सामग्री सुनिश्चित करणे आवश्यक आहे.

सूचीची अचूकता राखण्यासाठी, प्लॅटफॉर्मने नियतकालिक विक्रेता पुनरावलोकने आयोजित करणे आवश्यक आहे.

ग्राहक पुनरावलोकने आणि रेटिंगसाठी, त्या सर्वांनी ऑनलाइन ग्राहक पुनरावलोकनांसाठी IS 19000:2022 मानकांचे पालन करणे आवश्यक आहे, संग्रह, नियंत्रण आणि प्रकाशन प्रक्रिया समाविष्ट करणे.

ई-कॉमर्स ऑपरेशन्समध्ये डेटा संरक्षण अनुपालनावर अधिक जोर देणे.