रुरकी, भारत 11, फेब्रुवारी 2025: इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी रुरकी (आयआयटी रुरकी) च्या एका संशोधन पथकाने सेल्युलर ऑटोमॅटा (सीए) आणि भौगोलिक माहिती प्रणाली (जीआयएस) तंत्राचा वापर करून भारताच्या राऊंड -1 स्मार्ट शहरांमधील जमीन कव्हर बदलांचे मूल्यांकन करण्यासाठी एक प्रगत भविष्यवाणी मॉडेल विकसित केला आहे. या अभ्यासानुसार अहमदाबाद, चेन्नई, जयपूर आणि सूरतमधील शहरी विस्ताराचे परीक्षण केले गेले आहे.

डिस्कव्हर सिटीजमध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार शहरीकरणाच्या वेगवान गतीवर प्रकाश टाकला गेला आहे आणि टिकाऊ वाढीचे मार्गदर्शन करण्यासाठी डेटा-चालित नियोजनाची गंभीर आवश्यकता अधोरेखित केली आहे. मॉडेलमध्ये लोकसंख्या घनता, मध्यवर्ती व्यवसाय जिल्ह्यांशी जवळीक, प्रमुख रस्ते आणि ड्रेनेज सिस्टमची निकटता, शहरी विकासाच्या अंदाजाची अचूकता वाढविणे यासारख्या शहरी वाढीचे घटक समाविष्ट आहेत.

आयआयटी रुरकीचे संचालक प्रो. कमल किशोर पंत यांनी या संशोधनाचे महत्त्व यावर जोर दिला. “भारताच्या वेगाने विस्तारित शहरांसाठी शाश्वत शहरी नियोजन आवश्यक आहे. हा अभ्यास शहरी वाढीच्या नमुन्यांचा अंदाज लावण्यासाठी एक वैज्ञानिक चौकट प्रदान करतो, धोरणकर्त्यांना पायाभूत सुविधांचा विकास आणि पर्यावरणीय टिकाव या दोहोंना प्रोत्साहन देणार्‍या माहितीचे निर्णय घेण्यास सक्षम करते. ”

संशोधनाच्या मध्यवर्ती पैलूमध्ये अभेद्य पृष्ठभागाचे मॅपिंग करणे समाविष्ट आहे – इमारती आणि रस्त्यांद्वारे व्यापलेल्या नैसर्गिक पाण्याच्या घुसखोरीला अडथळा आणणार्‍या जागांनी. हे विश्लेषण संभाव्य शहरी पूर जोखीम ओळखते आणि पर्यावरणीय चिंता कमी करण्यासाठी रणनीती देते.

प्राध्यापक. राहुल देव गर्ग, डीआयआयटी रुरकी येथील सिव्हिल इंजिनीअरिंग विभागातील संसाधने व माजी विद्यार्थी आणि प्राध्यापकांचे ईएएन, ज्यांनी या संशोधनाच्या मुख्य बाबींचे नेतृत्व केले, अशी टिप्पणी केली, “जीआयएस आणि मशीन लर्निंग एकत्रित करून, आमचे मॉडेल केवळ उच्च-अचूकतेची भविष्यवाणी करते तर मौल्यवान अंतर्दृष्टी देखील प्रदान करते टिकाऊ शहरीकरण रणनीतींमध्ये. हे संशोधन स्मार्ट सिटी नियोजकांना अनियोजित शहरी विस्ताराचे नकारात्मक परिणाम कमी करण्यास मदत करेल. ”

हे संशोधन शुभम भट्टाचारजी, डॉ. नीरव शर्मा, मुनिझा सलीम आणि आयआयटी रुरकी येथील प्रा. राहुल देव गर्ग यांनी पं. रविशंकर शुक्ला विद्यापीठ, रायपूर. टिकाऊ शहरी विकासासाठी अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा फायदा घेण्याच्या आयआयटी रुरकीच्या वचनबद्धतेवर त्यांचे निष्कर्ष अधोरेखित करतात.

हा अभ्यास शहरी नियोजक, धोरणकर्ते आणि पर्यावरणशास्त्रज्ञांसाठी एक अत्यावश्यक साधन बनण्याची तयारी आहे आणि भारताच्या स्मार्ट शहरांच्या शाश्वत विकासासाठी मार्गदर्शन करतो. टिकाऊ शहरीकरणासाठी तंत्रज्ञानाचा फायदा घेण्यात मॉडेल हे महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे आणि भारतभरातील शहरांसाठी एक स्केलेबल दृष्टीकोन सादर करते.