नवी दिल्ली: मानसिक आरोग्य हे एकाचे नाही तर अनेक घटक आहेत. अंतर्गत ते बाह्य, जैविक ते पर्यावरणापर्यंत, पोषण देखील मानसिक कल्याणवर परिणाम करते. संशोधकांचे म्हणणे आहे की पोषण हा दुर्लक्ष करणार्‍या घटकांपैकी एक आहे, परंतु तो बरेच फरक करण्यासाठी पुरेसे संबंधित आहे. आणि आता असे पुरावे आहेत की लोहाची कमतरता, जी स्त्रियांमध्ये एक सामान्य घटना आहे, यामुळे मानसिक आरोग्यावर परिणाम होण्याची शक्यता आहे आणि दीर्घकाळापर्यंत नैराश्य आणि चिंतेचा धोका वाढू शकतो.
मिशिगन मेडिसिन आणि व्हीए एन आर्बर हेल्थकेअर सिस्टमशी संबंधित मानसोपचार तज्ज्ञ डॉ. स्टेफनी वाईनबर्ग लेव्हिन यांच्या म्हणण्यानुसार, लोहाची कमतरता – अशक्तपणाशिवाय – मानसिक आरोग्याची लक्षणे वाढविण्यास योगदान देतात. असे असूनही, बरेच आरोग्यसेवा व्यावसायिक आणि रूग्ण लोहाची पातळी आणि मानसिक आरोग्याच्या परिणामांमधील संबंधांबद्दल माहिती नसतात.
एकात्मिक मानसोपचारातील तिच्या फेलोशिप दरम्यान डॉ. लेव्हिन यांनी डॉ. थेरेसा गट्टारी यांच्यासह या विषयावरील विद्यमान संशोधनाचा आढावा घेतला. त्यांना आढळले की कमी फेरीटिन पातळी असलेल्या व्यक्ती (शरीरात साठवलेल्या लोहाचे चिन्हक) नैराश्य, चिंता, थकवा आणि अगदी मानसिक विकारांची लक्षणे जाणवण्याची शक्यता जास्त आहे. प्रमाणित लोह किंवा हिमोग्लोबिन चाचणीऐवजी फेरीटिन चाचणी शरीराच्या लोहाच्या साठ्याचे अधिक अचूक मूल्यांकन प्रदान करते.
सेरोटोनिन, डोपामाइन आणि नॉरेपाइनफ्रिन सारख्या न्यूरोट्रांसमीटरच्या संश्लेषणासाठी लोह आवश्यक आहे, मूड रेग्युलेशनसाठी जबाबदार की रसायने. जेव्हा लोहाची पातळी कमी असते, तेव्हा शरीर हे न्यूरोट्रांसमीटर कार्यक्षमतेने तयार करण्यासाठी संघर्ष करू शकते, संभाव्यत: मानसिक आरोग्याची लक्षणे वाढवते.
मोठ्या लोकसंख्येच्या अभ्यासानुसार लोहाची कमतरता आणि नैराश्य, चिंता आणि झोपेच्या विकारांचे उच्च दर यांच्यात मजबूत संबंध आहे. एका अभ्यासानुसार असेही नमूद केले आहे की लोहाची कमतरता अशक्तपणा असलेल्या लोकांमध्ये औदासिनिक भाग किंवा मानसिक थकवा यांचा इतिहास नोंदविला जाण्याची शक्यता जास्त असते. छोट्या छोट्या अभ्यासानुसार असेही आढळले आहे की लोहाच्या पहिल्या भागातील कमी लोह पातळी अधिक गंभीर मानसशास्त्राच्या लक्षणांशी जोडली गेली होती.
अशक्तपणा पूरक मदत करू शकते?
पूरक लोहाने आशादायक परिणाम दर्शविले आहेत. बर्‍याच क्लिनिकल चाचण्यांमध्ये, लोह पूरक आहार घेतलेल्या लोहाची पातळी असलेल्या व्यक्तींनी पूर्ण विकसित झालेल्या अशक्तपणाच्या अनुपस्थितीत मूड, संज्ञानात्मक कामगिरी आणि थकवा मध्ये सुधारणा नोंदविली. एका अभ्यासानुसार, 100 एनजी/एमएलच्या खाली फेरीटिन पातळी असलेल्या व्यक्तींनी लक्षणीय लक्षण सुधारले, जरी कमतरतेसाठी पारंपारिक उंबरठा बहुतेक वेळा 30 एनजी/एमएल असतो.
डॉ. लेव्हिन यांनी फेरीटिन चाचणीची शिफारस केली आहे, विशेषत: गर्भवती महिला, लहान मुले, जड कालावधी असलेल्या स्त्रिया, वारंवार रक्तदात्या, कर्करोगाचे रुग्ण आणि पाचक समस्या किंवा हृदय अपयश असलेल्यांसारख्या कमतरतेचा धोका जास्त असलेल्या व्यक्तींसाठी. तिने सल्ला दिला आहे की मूड किंवा उर्जा-संबंधित तक्रारी असलेल्या रूग्णांवर उपचार करताना मानसिक आरोग्य व्यावसायिक आणि प्राथमिक काळजी प्रदाते लोह स्थितीचा विचार करतात.
मानसिक आरोग्य समर्थनासाठी आदर्श फेरीटिन पातळीवर कोणतेही सार्वत्रिक करार नाही, परंतु सुमारे 100 एनजी/एमएलचे लक्ष्य ठेवणे आणि दर 4-6 आठवड्यांनी पुन्हा शोधणे हा एक चांगला प्रारंभिक बिंदू आहे. महत्त्वाचे म्हणजे, लोह पूरक आहार केवळ वैद्यकीय देखरेखीखाली घ्यावा, कारण जास्त प्रमाणात सेवन हानिकारक असू शकते, विशेषत: लहान मुलांसाठी. शेवटी, लोह मानसिक आरोग्याच्या कोडेमध्ये हरवलेला तुकडा असू शकतो. अधिक संशोधनाची आवश्यकता असताना, लोहाची कमतरता ओळखणे आणि त्यावर उपचार करणे मानसिक कल्याण सुधारण्यासाठी एक सुरक्षित आणि खर्च-प्रभावी रणनीती देऊ शकते.
