- प्रमोद कांबळे, चित्रकार, शिल्पकार
ओबड-धोबड दगडातून आपल्याला हवी तशी मूर्ती साकारणं किंवा मातीमधून एखादा छानसा पुतळा तयार करणं ही केवळ कला नाही, तर अनेक वर्षांची प्रदीर्घ साधना असते. संयमाने केलेला सराव असतो. शिल्पकलेच्या अनवट वाटेवरून चालणारे प्रवासी आज संख्यात्मक दृष्ट्या कमी आहेत. मात्र, त्यामुळेच त्यांच्या कामाला चांगला वाव आहे.
तुम्ही शिल्पकलेकडे कसे वळलात?
माझ्या वडिलांना कलेची आवड होती. ते चित्रे काढत, गणपतीची मूर्ती करत. तिसरी-चौथीत असताना मी त्यांच्यासोबत कुंभार गल्लीत गेलो होतो. त्या वेळी कुंभाराचं काम पाहून मला तसंच काही तरी करावसं वाटलं. चाकावर माती घेऊन तिला आकार देण्याचं आकर्षण माझ्यात निर्माण झालं. वडिलांनी ते हेरलं.
माझ्या वडिलांचे शिल्पकलेतील गुरू र. बा. केळकर एकदा आमच्याकडे आले असताना त्यांचं माझ्याकडे लक्ष गेलं आणि मग मला प्राथमिक धडे मिळायला सुरुवात झाली. गणपतीच्या कारखान्यांमध्ये मी रमू लागलो. सहावीत असताना मला शिल्पकलेसाठी सी. सी. आर. टी. ची शासनाची शिष्यवृत्तीदेखील मिळाली. सातवीत एका स्पर्धेत मी भारतात पहिला आलो. पुढे जे. जे. स्कूल ऑफ आर्टमध्ये शास्त्रशुद्ध शिक्षण घेतलं आणि मग मूर्ती साकारणं हेच माझं आयुष्य झालं.
या कलेचं शिक्षण कुठे मिळतं?
जे. जे. स्कूल ऑफ आर्टमध्ये पूर्वी डिप्लोमा चालायचा. आता पदवी अभ्यासक्रम आहे. बी.एफ.ए. (स्कल्पचर)ची पदवी विद्यार्थ्यांना मिळते. आता नाशिक, मुंबई, पुण्यासारख्या शहरांमध्ये काही विद्यापीठांमध्ये हा अभ्यासक्रम राबवला जातो. त्याची माहितीही ऑनलाइन मिळू शकते.
विद्यार्थ्यांच्या अंगी कोणती कौशल्ये असावीत?
सर्वांत महत्त्वाचं म्हणजे, तुमची चित्रकला चांगली असावी लागती. चित्रकलेत बहुतांश वेळा कोणतीही गोष्ट ‘टू-डी’ दाखवली जाते. मात्र, मूर्तीमध्ये ‘थ्री-डी’ विचार करावा लागतो. त्यामुळे चित्रकला ही पाया आहे. मुलांनी कलासाक्षर व्हावं आणि कलेची साधना करावी. संयम ठेवावा. संयम, निरीक्षणशक्ती आणि कोणतंही काम करताना पूर्णतः झोकून द्यावं. तसं झालं, तरच तुमचं काम इतरांपेक्षा वेगळं दिसेल.
माझं काम एका रात्रीत एकदम अप्रतिम होऊ लागलं असं नाही. त्यासाठी अनेक वर्षे प्रयत्न करावे लागले. त्यामुळे कष्ट करण्याची तयारी ठेवा. मला भारतरत्न सचिन तेंडुलकरने त्याच्या घरी बोलावून काम करण्याची संधी दिली. मात्र, त्यामागे माझे बरेच प्रयत्न, कष्ट आहेत हेही विद्यार्थ्यांनी लक्षात घ्यावं. मी आजही रोज न चुकता एक तरी स्केच काढतोच.
शिल्पकलेत करिअरच्या संधी कोणत्या?
इतर अभ्यासक्रमांप्रमाणे लगेच संधी मिळतील, पैसा मिळेल असं नाही. मला पदवी मिळाल्यावर पुढची ७-८ वर्षे माझ्याकडे फार विशेष काम नव्हतं. त्या काळात मी दुकानांचे बोर्ड रंगवले, लग्नपत्रिकांची कामे केली.
तुळशी वृंदावन, टीपॉय अशा रोजच्या वापरातील वस्तू कलात्मक रीतीने करत गेलो. लोकांना ते आवडलं आणि चांगली कामे मिळत गेली. भारतभरातून लोक संपर्क साधू लागले. त्यामुळे हार न मानता काम सुरू ठेवलं, तर अपेक्षित संधी नक्की मिळतील.
मूर्ती साकारताना...
पैसा सर्वस्व न मानता स्वतःच्या कामावर लक्ष केंद्रित करा.
स्वतःसाठी स्वतःच नवीन संधी, काम शोधण्याचा प्रयत्न करा.
इतरांप्रमाणे त्याच त्या शैलीचे काम न करता, त्यात नावीन्य आणा.
(शब्दांकन : मयूर भावे)
