नवी दिल्ली. भारत आणि रशिया यांच्यातील दशकांतील संरक्षण संबंध आता बदलत आहेत. भारताची लष्करी क्षमता एकाच वेळी संपूर्णपणे रशियावर अवलंबून होती, परंतु आता “मेक इन इंडिया” आणि “सेल्फ -रिलींट इंडिया” सारख्या उपक्रमांमुळे भारत संरक्षण सहकार्यात विविधता आणत आहे. या प्रक्रियेत, फ्रान्स एक प्रमुख सामरिक संरक्षण भागीदार म्हणून वेगाने उदयास येत आहे.

राफेल नंतर पुढील चरण

अलीकडेच, भारताने फ्रान्सकडून 26 राफेल एम फाइटर एअरक्राफ्ट खरेदी करण्याचा ऐतिहासिक करार केला. $ .5..5 अब्ज अमेरिकन डॉलर्स. आता आणखी एक प्रमुख संरक्षण करार होण्याची शक्यता आहे, ज्यामध्ये भारत आणि फ्रान्सच्या सेफ्रान ग्रुपमधील लढाऊ जेट इंजिनच्या सह-विकासावर तडजोड होऊ शकते. इंजिन भारताच्या पाचव्या पिढीतील स्टील्थ फाइटर एअरक्राफ्ट प्रगत मध्यम लढाऊ विमान (एएमसीए) साठी असेल.

हा करार केवळ तांत्रिक भागीदारीच नाही तर तो भारताच्या संरक्षण क्षेत्रात दीर्घकालीन स्वावलंबनाचा पाया देखील ठेवेल. सध्या जेट इंजिन तंत्रज्ञानासाठी भारत इतर देशांवर पूर्णपणे अवलंबून आहे आणि तेजस फायटर एअरक्राफ्ट प्रोग्रामच्या बाबतीत पाहिल्याप्रमाणे – या अवलंबित्वमुळे अनेकदा सामरिक विलंब होतो.

तेजस विलंब आणि त्याच्याकडून एक धडा

अमेरिकन कंपनी जनरल इलेक्ट्रिकच्या तेजस प्रकल्पातील एफ 404 इंजिनवरील अवलंबित्वाने भारताला एक महत्त्वाचा धडा शिकविला आहे. इंजिनच्या पुरवठ्यात उशीर झाल्यामुळे तेजसची प्रगती दोन वर्षांहून अधिक झाली. अशा वेळी जेव्हा भारतीय हवाई दल आधीच कमी स्क्वाड्रन क्रमांकासह झगडत आहे, तेव्हा हा विलंब धोरणात्मक दृष्टिकोनातून खूप चिंताजनक होता. या अनुभवाने हे स्पष्ट केले आहे की जर भारताला वेळेवर आपले संरक्षण कार्यक्रम पूर्ण करावे लागले तर त्यास महत्त्वाच्या प्रणालींमध्ये स्वत: ची क्षमता प्राप्त करावी लागेल.

सामरिक भागीदारीची नवीन उंची

अहवालानुसार येत्या काही वर्षांत भारताला पुढील पिढीतील लढाऊ जेट इंजिनची आवश्यकता असेल. फ्रान्सबरोबर १२० के.एन. इंजिनच्या सह-विकासाच्या संभाव्य कराराची किंमत सुमारे ₹ 61,000 कोटी असू शकते, जी भारताच्या इतिहासातील सर्वात मोठ्या संरक्षण सौद्यांपैकी एक असेल. हा करार केवळ तांत्रिक सहकार्य नाही तर भारत आणि फ्रान्समधील सामरिक विश्वासाचे प्रतीक आहे.