फुफ्फुसांचे आरोग्य: हिवाळ्यात कोरडी हवा, वाढते प्रदूषण आणि सतत कमी होत जाणारा एअर क्वालिटी इंडेक्स (AQI) – या तीन गोष्टींमुळे घरातील हवेची गुणवत्ता मोठ्या प्रमाणात बिघडते. अशा वेळी एअर प्युरिफायर वापरणे अनिवार्य होते. मात्र, प्युरिफायर सतत चालू ठेवल्याने घरातील आर्द्रता कमी होते आणि फुफ्फुसांना हानी पोहोचते का, अशी शंका अनेकांच्या मनात असते. या संदर्भात, आम्ही तज्ञांकडून त्याचे वैज्ञानिक स्पष्टीकरण जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला. डॉ. सुलेमान लधानी, सल्लागार पल्मोनोलॉजिस्ट, वोक्हार्ट हॉस्पिटल, मुंबई सेंट्रल यांनीही याची पुष्टी केली. डॉ. लधानी म्हणाले, “एअर प्युरिफायर थेट आर्द्रता कमी करत नाहीत, पण ते बंद खोलीत जास्त वेगाने चालवल्यास ते खोलीतील आर्द्रता कमी करू शकतात. कमी आर्द्रतेमुळे नाक, घसा आणि श्वसनसंस्थेच्या आतील अस्तरांना संवेदनशीलता येते. त्यामुळे कोरडेपणा, वेदना, खोकला आणि डोळ्यांची जळजळ यांसारख्या समस्या उद्भवू शकतात. परंतु डोळ्यांतील हवा स्वच्छ होणे आणि चिडचिड होणे महत्त्वाचे आहे. किंचित आर्द्र हवा मला प्युरिफायरचा वापर कमी करायचा आहे का?डॉ. लधानी यांच्या मते, ज्या दिवसात हवा गुणवत्ता निर्देशांक (AQI) खूप जास्त असतो, विशेषत: लहान मुलांसाठी आणि अस्थमा/ॲलर्जीने ग्रस्त लोकांसाठी ते बंद करणे हा उपाय आहे. पण त्यांचा योग्य वापर करण्यासाठी. ऑटो मोड वापरा, काही तासांनंतर मशीन बंद करा आणि खोली पूर्णपणे बंद करून दीर्घकाळ चालणे टाळा. योग्य आर्द्रता राखण्यासाठी एअर प्युरिफायरसह ह्युमिडिफायर, वॉटर बाऊल किंवा ओला टॉवेल देखील वापरला जाऊ शकतो. आदर्शपणे, घरातील आर्द्रता 40-60% च्या दरम्यान असावी.” तुमच्या घरातील हवा खूप कोरडी आहे हे तुम्हाला कसे कळेल? आहे का? सतत घसा खवखवणे, सकाळी नाकातून रक्त येणे, कोरडा खोकला, कोरडी त्वचा किंवा श्वसनमार्गात घट्टपणा जाणवणे- ही सर्व लक्षणे हवेतील ओलावा नसल्याची लक्षणे असू शकतात. डॉ. “लोक प्रदूषणाला दोष देतात, पण घरातील कोरडी हवा हे दुर्लक्षित कारण आहे,” लधानी म्हणतात. हवा स्वच्छ कशी ठेवायची? तुमच्या एअर प्युरिफायरचा वापर मर्यादित करा; त्यांना नेहमी 'टर्बो' मोडवर ठेवू नका. खोलीत आर्द्रता टिकवून ठेवा—ह्युमिडिफायर, पाण्याची वाटी किंवा ओले टॉवेल मदत करू शकतात. मिठाच्या पाण्याच्या फवाऱ्याने नाक ओलसर ठेवा. कमी प्रदूषणाच्या वेळी (सकाळी) खिडक्या उघडून हवा वाहू द्या. एअर क्वालिटी इंडेक्स (AQI) जास्त असताना खिडक्या/दारे बंद ठेवा. प्युरिफायरचे फिल्टर नियमितपणे तपासा आणि बदला; अडकलेले फिल्टर त्यांची कार्यक्षमता कमी करतात. आणखी काय लक्षात ठेवावे? हाऊसप्लांट्स हे एअर प्युरिफायर किंवा वेंटिलेशनसाठी पर्याय नाहीत, परंतु ते हवेत थोडासा ओलावा जोडून खोली अधिक आरामदायक बनवू शकतात. “जरी ते उपयुक्त असले तरी त्यांना पूरक म्हणून पाहिले पाहिजे, मुख्य उपाय म्हणून नाही,” डॉ. लधानी म्हणतात. बाहेरची हवा कितीही प्रदूषित असली तरी तुमचे घर श्वास घेण्यासाठी सुरक्षित ठिकाण असू शकते. डॉ. लधानी म्हणतात, “मुख्य गोष्ट म्हणजे स्वच्छ हवा आणि योग्य प्रमाणात आर्द्रता यांचे संतुलन राखणे. केवळ स्वच्छ हवा पुरेशी नाही; तुमच्या फुफ्फुसांसाठी स्वच्छ आणि आरामदायी हवा उत्तम असते.” FAQ 1. प्रश्न: एअर प्युरिफायर चालवल्याने खरोखरच घरातील आर्द्रता कमी होते का? उत्तर: होय, थेट नाही, तर अप्रत्यक्षपणे. बंद खोलीत प्युरिफायर सतत हाय किंवा टर्बो मोडवर चालवल्यास हवेतील आर्द्रता लक्षणीयरीत्या कमी होते. त्यामुळे नाकात कोरडेपणा, सूज आणि डोळ्यात कोरडेपणा, सूज येणे यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात. पल्मोनोलॉजिस्ट डॉ. सुलेमान लधानी देखील याच्याशी सहमत आहेत. 2: तर प्रदूषणाची पातळी जास्त असताना आपण प्युरिफायर बंद करावे का? खोली पूर्णपणे बंद करा, खोलीत आर्द्रता 40-60 टक्के ठेवा. घरघर उपाय: थोड्या काळासाठी प्युरिफायर चालवा, ह्युमिडिफायर किंवा पाण्याची वाटी ठेवा, नाकात सलाईन स्प्रे वापरा, हवेच्या पाण्याची गुणवत्ता कमी असल्यास, 15-20 मिनिटे खिडक्या उघडा आणि घरात हिरवी झाडे ठेवा (त्यामुळे थोडी आर्द्रता वाढते).