แกงส้มมะส้าน หรือ ‘ฟ่ะ อะ ล้อด’ หนึ่งในสำรับอาหารของชาวไทยเชื้อสายมอญของชาวบ้าน ต.คุ้งพยอม อ.บ้านโป่ง จ.ราชบุรี

ขวัญเพชร โชคบรรดาลสุข นักข่าวข่าวสดจ.ราชบุรี คุยกับ น.ส.กรรณิการ์ เง่อเลิศ อายุ 58 ปี ให้ข้อมูลว่า ลูกมะส้านมีลักษณะเป็นลูกกลมๆ ขนาดเท่ากับลูกมะเขือพวง สีเขียวอมแดง รสเปรี้ยว มีเมือกในเม็ด ชาวบ้านนิยมนำทำเป็นอาหารเมนูต่างๆ โดยเฉพาะแกงส้มกับแกงคั่ว

วิธีทำ ‘แกงส้มมะส้าน’ เริ่มจากนำลูกมะส้านที่สอยจากต้นมาเด็ดก้าน ล้างทำความสะอาด แล้วพักไว้ หันมาทำพริกแกง ที่มีส่วนผสมของหอมแดง พริกแห้ง ผิวมะกรูด กระชาย และกะปิ

จากนั้นค่อยๆ ใส่ลูกมะส้านลงไปในครก ตำให้ลูกมะส้านพอแตก เมื่อปริมาณได้สัดส่วนพอเหมาะกับเนื้อพริกแกงจึงนำไปใส่ในหม้อแกงแล้วละลายกับน้ำ

ก่อนตั้งเตาต้ม ปรุงรสด้วยน้ำปลา รอน้ำแกงเดือดจัดจึงใส่เนื้อปลาช่อนลงไป และห้ามคนเพื่อช่วยให้น้ำแกงไม่คาว

รอจนกระทั่งเนื้อปลาสุกและน้ำแกงเดือดอีกครั้ง จะได้แกงส้มมะส้านที่มีรสเปรี้ยวนำเค็มตาม

ชาวไทยเชื้อสายมอญในพื้นที่นิยมรับประทานแกงส้มมะส้าน และแกงคั่วมะส้าน ร่วมกับน้ำปลายำ ยำแม่ม่าย ไข่ต้ม ปลาเค็ม ปลาสลิด และข้าวต้มลูกโยน

หนึ่งปีจะมีให้รับประทานเพียงครั้งเดียว เพราะต้นมะส้านจะผลัดใบจนหมดต้นในช่วงฤดูหนาว แล้วติดดอกออกผลตั้งแต่กลางเดือนก.พ.ไปจนถึงมี.ค.