अल्बिनो लुसियानी यांचा जन्म 17 ऑक्टोबर 1912 रोजी उत्तर इटलीतील व्हेनेटो भागातील एका सामान्य कुटुंबात झाला. पुढे ते पोप जॉन पॉल पहिले या नावाने ओळखले जाऊ लागले. अल्बिनो लुसियानी हे साधेपणामुळे चर्चेत होते. वीटभट्टी कामगाराचा मुलगा लुसियानी यांनी 1935 मध्ये पादरी होण्याचा निर्णय घेतला. हळूहळू ते व्हेनिसचे कार्डिनल झाले.

1978 मध्ये लुसियानी यांची पोपपदी निवड झाली. मात्र, लुसियानी पोप झाल्याबद्दल अनेकांनी आश्चर्य व्यक्त केले. कारण त्यांची उमेदवारी फारशी गांभीर्याने घेतली गेली नाही. लुसियानीने जॉन पॉल हे नाव जॉन पॉल हे नाव त्याच्या दोन पूर्वसुरी, जॉन XXII आणि पॉल सहावे यांच्या सन्मानार्थ निवडले. इटालियन लोक त्यांना ‘इल पापा डेल सोरिसो’ (स्माईलिंग पोप) आणि ‘इल सोरिसो दी डिओ’ (देवाचे स्माईल) म्हणून ओळखत होते.

पोप झाल्यानंतर त्यांनी एक ऐतिहासिक निर्णय घेतला. त्यांनी पोपचा पारंपरिक राज्याभिषेक नाकारला. त्याऐवजी सर्वसामान्यांना उपस्थित राहता येईल असा साधा सोहळा त्यांनी निवडला. हा निर्णय त्यांच्या नम्रतेचे प्रतिबिंब होता. पोप जॉन पॉल पहिला हा आपल्या साधेपणाने आणि माणुसकीने लोकांची मने जिंकणारा माणूस होता. 26 ऑगस्ट 1978 रोजी पोप पदी निवड झाल्यानंतर त्यांनी केवळ 33 दिवस व्हॅटिकनचे नेतृत्व केले. त्यांच्या मृत्यूबाबत उपस्थित करण्यात आलेले प्रश्न आजही चर्चेचा विषय आहेत. पोप जॉन पॉल पहिला यांचा मृत्यू संशयास्पद का मानला जातो हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करू. याला कोणते घटक जबाबदार आहेत?

पोप जॉन पॉल पहिला यांचा संक्षिप्त कार्यकाळ त्यांच्या साधेपणा आणि लोकांशी संपर्क साधण्याच्या क्षमतेसाठी ओळखला जातो. गुंतागुंतीच्या धार्मिक संकल्पना त्यांनी आपल्या भाषणात सोप्या पद्धतीने मांडल्या, ज्यामुळे ते सर्वसामान्यांमध्ये लोकप्रिय झाले. व्हॅटिकनच्या पारंपरिक औपचारिक वातावरणापेक्षा त्यांची शैली पूर्णपणे वेगळी होती. त्याचबरोबर त्यांनी भ्रष्टाचाराविरोधात आवाज उठवला. बँकिंग क्षेत्रातील आणि व्हॅटिकनच्या संस्थांमधील सुधारणांविषयी त्यांनी चर्चा केली.

त्यांचा मृत्यू कसा झाला?

28 सप्टेंबर 1978 च्या रात्री पोप जॉन पॉल पहिला त्यांच्या बेडरूममध्ये मृतावस्थेत आढळले. अधिकृतरित्या व्हॅटिकनने त्यांचा मृत्यू हृदयविकाराच्या झटक्याने झाल्याचा दावा केला असला तरी या घोषणेत अनेक विसंगती असल्याने संशय निर्माण झाला आहे. नन्सनी त्यांचा मृतदेह पाहिला होता. व्हॅटिकनने ही गोष्ट लपवण्याचा प्रयत्न केला, कारण त्यावेळी पोपच्या खाजगी चेंबरमध्ये महिलांनी प्रवेश करणे असामान्य मानले जात होते.

डेव्हिड येलॉप यांनी 1984 साली लिहिलेल्या ‘इन गॉड्स नेम’ या पुस्तकात असा दावा करण्यात आला आहे की, शरीराचा प्रचार करण्याची प्रक्रिया पहाटे 5.30 वाजता सुरू झाली. तसे झाले नाही. त्यांच्या मृत्यूला काही तरी विषारी पदार्थ कारणीभूत असावा, अशी भीती व्यक्त केली जात आहे. पण या घाईमुळे तसा तपास होऊ शकला नाही. व्हॅटिकननेही त्यांच्या मृतदेहाचे शवविच्छेदन करण्यात आले नसल्याचे म्हटले आहे. सामान्यत: पोपच्या मृत्यूनंतर त्यांचे शवविच्छेदन केले जात नाही, असा युक्तिवाद त्यांनी केला. मात्र, इतिहासात अनेकदा पोपच्या मृतदेहांची तपासणी करण्यात आली आहे. असा असामान्य मृत्यू झाल्यास हे आवश्यक होते. या सर्व गोष्टींमुळे लोकांच्या मनातील संशय अधिक चव्हाट्यावर आला.

इन्स्टिट्यूट फॉर वर्क्स ऑफ रिलिजन या नावाने ओळखले जाणारे पोप जॉन पॉल पहिले यांचे निधन बॅन्को अ‍ॅम्ब्रोसियानो या प्रमुख इटालियन बँकेशी संबंधित मोठ्या आर्थिक घोटाळ्यात अडकले होते. व्हॅटिकन बँकेचे बॅन्को अ‍ॅम्ब्रोसियानोमध्ये मोठे शेअर्स होते. ते ‘गॉड्स बँकर’ म्हणून ओळखले जायचे. कालवी यांचे 1982 मध्ये लंडन येथे संशयास्पद रित्या निधन झाले. आर्चबिशप पॉल मार्सिनकस व्हॅटिकन बँकेचे तत्कालीन प्रमुख होते. या घोटाळ्यात त्यांचाही सहभाग होता.

पोप जॉन पॉल पहिला यांनी व्हॅटिकन बँकेतील भ्रष्टाचार उघड करण्याची योजना आखली होती, असे यालॉप यांनी कार्डिनल जीन-मेरी विलोट यांना मृत्यूच्या दिवशी म्हणजे 28 सप्टेंबर रोजी कर्मचाऱ्यांच्या बदल्यांबाबत सल्ला दिला होता. मार्सिंकास, विलोट आणि इतर प्रभावशाली व्यक्तींनी पोपच्या हत्येचा कट रचला. कारण पोपच्या योजना त्यांच्यासाठी धोका ठरत होत्या. डेव्हिड यालोप यांच्या म्हणण्यानुसार, या कटात माफियांशी संबंधित लोकांचाही सहभाग होता.

2019 मध्ये प्रकाशित झालेल्या ‘व्हेन द बुलेट हिट्स द बोन’ या पुस्तकात अँथनी रायमंडी ने दावा केला होता की, त्यांनी आपला चुलत भाऊ आर्चबिशप मार्किनकसच्या मदतीने पोपच्या चहामध्ये व्हॅलियम मिसळून त्याला बेशुद्ध केले आणि नंतर सायनाइडने त्यांची हत्या केली. धार्मिक भविष्यवाणी देखील मृत्यूचे कारण असल्याचे सांगितले जाते. व्हॅटिकनने हे कारस्थान वारंवार फेटाळून लावले आहे.

2017 मध्ये पत्रकार स्टेफनिया फाल्स्का यांनी आपल्या “पोप लुसियानी – क्रॉनिकल ऑफ अ डेथ” या पुस्तकात दावा केला होता की पोप जॉन पॉल प्रथम यांनी मृत्यूच्या काही तास आधी छातीत दुखत असल्याची तक्रार केली होती, परंतु त्यांनी डॉक्टरांना बोलावण्यास नकार दिला. कार्डिनल पिएत्रो पारोलिन यांनीही या गोष्टींना “प्रचार-प्रेरित कचरा” असे म्हटले आहे. हा नैसर्गिक मृत्यू असल्याचे त्यांनी सांगितले. पण व्हॅटिकनची सुरुवातीची विरोधाभासी वक्तव्ये आणि पारदर्शकतेचा अभाव यामुळे लोकांच्या मनात शंका निर्माण झाल्या. त्यामुळेच पोप जॉन पॉल पहिला यांचा मृत्यू आजही गूढच आहे.