टेक्नो..........लोगो
(३० एप्रिल पान ४)
डीप लर्निंग हे केवळ भविष्यासाठी मर्यादित नाही तर ते आजचे आपले जीवन सुलभ आणि अधिक कार्यक्षम बनवण्यासाठी कार्यरत आहे. हे तंत्रज्ञान विविध उद्योगांमध्ये परिवर्तन घडवत आहे आणि मानवी जीवनाचा दर्जा उंचावत आहे. एआयच्या विकासासोबत आपण एका रोमांचक तांत्रिक प्रवासाच्या सुरवातीच्या टप्प्यावर आहोत!

- rat६p१.jpg-
25N62005
- प्राध्यापक स . द . लाटकर
sdlatkar@git-india.edu.in
----
डीप लर्निंग ः कृत्रिम बुद्धिमत्तेची नवी दिशा
तंत्रज्ञान नेहमीच प्रगतीस चालना देणारे घटक राहिल्यामुळे आपले जीवन अधिक सोयीस्कर आणि कार्यक्षम बनले आहे. गेल्या काही वर्षांत झालेल्या सर्वात रोमांचक प्रगतींपैकी एक म्हणजे डीप लर्निंग, जे आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. हे मशिनना मोठ्या प्रमाणात डाटा वापरून शिकण्यास आणि सुधारणा करण्यास सक्षम बनवते. आरोग्यसेवा निदान सुधारण्यापासून ते मनोरंजन वैयक्तीकृत करण्यापर्यंत डीप लर्निंग आपल्या तंत्रज्ञानासोबतच्या संवादाची पद्धत बदलत आहे.

डीप लर्निंग म्हणजे काय?
डीप लर्निंग हा मशिन लर्निंगचा एक अत्याधुनिक प्रकार आहे, जो एआयच्या माध्यमातून संगणकांना नमुने ओळखण्यास आणि पूर्वानुमाने करण्यास सक्षम करतो, तेही स्पष्टपणे प्रोग्रॅम न करता. हे आर्टिफिशियल न्युरल नेटवर्क्सवर अवलंबून असते, जे मानवी मेंदूच्या कार्यपद्धतीसारखे काम करतात. हे नेटवर्क्स अनेक स्तरांमध्ये विभागलेले असतात आणि प्रत्येक स्तर माहिती अधिक सखोल पद्धतीने प्रक्रिया करतो. या संरचनेमुळे, डीप लर्निंग प्रणाली अत्यंत अचूकतेने निर्णय घेऊ शकतात आणि भविष्यातील संभाव्यता ओळखू शकतात.

हे कसे कार्य करते?
डीप लर्निंग म्हणजे डिजिटल मेंदूचे प्रशिक्षण घेण्यासारखे आहे. जितका जास्त डाटा प्रक्रिया होईल तितकीच प्रणाली अधिक हुशार बनते. यामध्ये बॅकप्रोपोगेशन नावाची प्रक्रिया वापरली जाते, जी प्रणालीच्या अंतर्गत सेटिंग्ज समायोजित करून त्रुटी कमी करण्याचे कार्य करते. यामुळे डीप लर्निंग मॉडेल्स इमेज ओळखणे, भाषेची प्रक्रिया करणे आणि भाषांतर यांसारख्या जटिल कार्यांमध्ये उत्कृष्टता मिळवतात.
डीप लर्निंग लोकप्रिय होण्याचे एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे डाटा सहज उपलब्ध होणे आणि संगणकीय क्षमता वाढणे. उच्च कार्यक्षमता असलेले GPUs आणि क्लाऊड कम्प्युटिंग संसाधने यामुळे जटिल न्युरल नेटवर्क्स कार्यक्षमतेने प्रशिक्षित करता येतात याशिवाय, एआयमध्ये होणाऱ्या संशोधनामुळे ही प्रणाली अधिक चपळ आणि अनुकूल बनत आहेत.

डीप लर्निंगचा प्रत्यक्ष उपयोग
डीप लर्निंग ही केवळ चर्चा करण्याची संकल्पना नसून, ती वास्तविक जीवनात उपयोगात येत आहे.
आरोग्यसेवा सुधारणा ः एआय डॉक्टरांना वैद्यकीय प्रतिमा आणि रुग्ण डाटा विश्लेषणाद्वारे आजारांचे लवकर निदान करण्यात मदत करते. तसेच, डीप लर्निंग संशोधकांना गुंतागुंतीच्या रेणूंच्या संरचना विश्लेषण करून नवीन औषधे शोधण्यात मदत करते.
* स्मार्ट वाहतूक प्रणाली ः वाहतूक व्यवस्थापन सुधारण्यासाठी आणि अचूक नेव्हिगेशन प्रदान करण्यासाठी डीप लर्निंगचा वापर केला जात आहे. तसेच, स्वयंचलित वाहन तंत्रज्ञान सतत सुधारत असून, चालकांना अॅडॉप्टिव्ह क्रूझ कंट्रोल आणि लेन-कीपिंग यांसारख्या सुविधांद्वारे मदत करते.
* सुरक्षित आर्थिक व्यवहार ः बँका आणि वित्तीय संस्था डीप लर्निंगचा वापर करून व्यवहार सुरक्षित आहे याची खात्री करतात, संशयास्पद व्यवहार ओळखतात आणि फसवणूक प्रतिबंधक प्रणाली अधिक मजबूत करतात.
* वैयक्तिकृत अनुभव ः स्ट्रीमिंग सेवा, ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्म्स आणि डिजिटल सहाय्यक यांचा उपयोग वापरकर्त्यांच्या आवडीनुसार चित्रपट, संगीत आणि उत्पादने सुचवण्यासाठी केला जातो.
* प्रभावी व्हर्च्युअल सहाय्यक ः व्हर्च्युअल सहाय्यक डीप लर्निंगच्या मदतीने अधिक अचूक प्रतिसाद देतात आणि संवाद अनुभव सुधारतात.

पुढील वाटचाल

संगणकीय क्षमता वाढत असताना आणि डाटा मोठ्या प्रमाणावर उपलब्ध होत असताना, डीप लर्निंग भविष्यातील अनेक शक्यता उघडत आहे; मात्र, नैतिक जबाबदारी, डाटा गोपनीयता, आणि एआय पारदर्शकता यांसारख्या आव्हानांना तोंड देणे आवश्यक आहे. संशोधक आणि धोरणकर्ते जबाबदार एआय प्रणाली विकसित करण्याच्या दिशेने कार्य करत आहेत.

(लेखक घरडा अभियांत्रिकी महाविद्यालय येथे प्राध्यापक आहेत.)