साल १९४८ मध्ये जेव्हा इस्राईलची स्थापना झाली तेव्हा तुर्कीनंतर इस्राईलला मान्यता देणारा दुसरा मुस्लीम बहुल देश इराण होता.त्याकाळी इराण आणि इस्राईल यांच्या दोस्तीचा काळ सुरु होता. परंतू नंतर नदीखालून बरेच पाणी गेले. आता हे देश एकमेकांच्या नरडीचा घोट घ्यायला टपले आहेत. गेल्या १३ जून रोजी इस्राईलने पुन्हा इराणवर हल्ला केला. इस्राईलने इराणच्या अनेक लष्करी तळ आणि आण्विक तळांवर हल्ले केले. यात तेहरान, नन्ताझ आणि इस्फहान या शहरांचा समावेश आहे.
इस्राईलने इराण विरुद्धच्या या मोहिमेचे नाव ‘ऑपरेशन राइझिंग लायन’ असे नाव दिले आहे. प्रत्युत्तरादाखल इराणने देखील इस्राईलवर ड्रोन आणि बॅलेस्टीक मिसाईलने हल्ला केला.सध्या दोन्ही देशांकडून एकमेकांवर हल्ले सुरु असून हा संघर्ष संपण्याचे काही नावा घेईना झाला आहे.अखेर एकेकाळी मित्र राष्ट्र असलेले हे दोन देश एकमेकांचे शत्रू कसे झाले ? असा सवाल केला जात आहे.
इस्राईल आणि इराण यांचे संबंध 1979 पर्यंत खूपच सौहार्दपूर्ण होते. त्यादरम्यान अयातुल्लाह खामेनीच्या नेतृत्वाखाली इस्लामिक क्रांती झाल्यानंतर आंदोलकर्त्यांनी इराणची सत्ता ताब्यात घेतली. मात्र, इराणने पॅलेस्टाईनच्या विभाजनानंतर या योजनेचा विरोध केला होता. त्यामुळे 1948 मध्ये इस्राईल राष्ट्राची स्थापना झाली. तरीही तुर्कीनंतर इराण इस्राईलला मान्यता देणारा दुसरा मुस्लीम देश बनला.
त्याकाळी इराण पहलवी वंशाच्या शाह्यांकडून राज्य चालणारा एक देश होता. तसेच मध्य पूर्वेतील अमेरिकेचा एक प्रमुख सहकारी मानला जात होता. हेच कारण होते की इस्राईलचे संस्थापक आणि पहिले पंतप्रधान डेव्हीड बेन-गुरियन यांनी त्यांच्या अरब शेजाऱ्याची नाराजी ओढवूनही इराणशी मैत्री कायम ठेवण्याचा प्रयत्न केला आणि तो यशस्वीपणे पुढे रेटला.
परंतू 1979 मध्ये आयातुल्लाह खोमनेई यांच्या इस्लामिक क्रांतीने सत्ता उलथवून टाकले आणि एका इस्लामिक गणराज्याची स्थापना करण्यात आली. खोमनेई यांनी स्वत:ला पीडितांचे रक्षक असे सांगितले. अमेरिकेच्या सोबतच त्याचा सहकारी इस्राईलच्या साम्राज्यवादाला विरोध करणे आपले वैचारिक ध्यैय्य ठरवले.
आयातुल्लाह खोमनेई यांच्या सरकारने इस्राईलशी असलेले सर्व संबंध तोडून टाकले.इस्राईली नागरिकांचा पासपोर्टला मान्यता नाकारली.तेहरान येथील इस्राईल दुतावास जप्त करीत तेथे पॅलेस्टाईन लिबरेशन ऑर्गनायझेशनच्या (PLO) ताब्यात दिले. त्याकाळी PLO या संघटनेने स्वतंत्र पॅलेस्टाईन राष्ट्राची मागणी करीत इस्राईल विरोधात संघर्ष सुरु केला.
इस्रायलशी शत्रुत्व करणे हे नव्या इराणी सरकारच्या मूलभूत धोरणांपैकी एक होते. याचे एक कारण म्हणजे सरकारमधील अनेक नेत्यांनी लेबनॉनसारख्या ठिकाणी पॅलेस्टीनींसोबत गनिमी युद्धाचे प्रशिक्षण घेतले होते आणि त्यात भाग घेतला होता.त्यांना पॅलेस्टीनींबद्दल सहानुभूती होती.नवीन इराण स्वतःला इस्लामिक शक्ती म्हणून सादर करू इच्छित होता. म्हणूनच त्यांनी पॅलेस्टिनीचा मुद्दा हाती घेतला, हा मुद्दा तेव्हा बहुतांश अरब मुस्लिम देशांनी मागे सोडला होता.
इस्रायलशी इराणचे खरे शत्रुत्व १९९० च्या दशकापर्यंत सुरू झाले नव्हते. कारण त्यावेळी इस्रायलला सर्वात मोठा धोका सद्दाम हुसेन यांच्या इराककडून होता.शिवाय, इस्राईल इराण-कॉन्ट्रा करार आणणाऱ्या मध्यस्थांपैकी एक होता. याद्वारे अमेरिकेने १९८० ते १९८८ दरम्यान शेजारच्या इराकविरुद्धच्या युद्धात वापरण्यासाठी इराणला शस्त्रे पुरवली.पण कालांतराने, इस्राईल इराणला त्याच्या अस्तित्वासाठी एक मोठा धोका म्हणून पाहू लागला.
१९७९ मध्ये झालेल्या इस्लामिक क्रांतीनंतर, इराणने इस्रायलचे अस्तित्व नाकारण्यास सुरुवात केली. इराणला आणखी एका मोठ्या प्रादेशिक शक्तीचा सामना करावा लागला, तो म्हणजे सौदी अरेबिया. इराण प्रामुख्याने पर्शियन आणि शिया आहे, तर उर्वरित अरब जग बहुतांशी सुन्नी आहे. इराणी सरकारला हे समजले की त्याचे प्रतिस्पर्धी देश कधीतरी त्यांच्यावर हल्ला करू शकतात. या भीतीमुळे, त्यांनी एक धोरणात्मक योजना आखण्यास सुरुवात केली.
त्यानंतर इराणशी युती करणाऱ्या संघटनांचे एक नेटवर्क तयार झाले. या संघटनांनी त्यांच्या हितानुसार कारवाई केली. अमेरिका आणि युरोपने या संघटनांना अतिरेकी ठरवले. यात लेबनॉनची हेजबोला सर्वात मोठी संघटना आहे. इराणच्या ‘एक्सिस ऑफ रेजिस्टेंस’ लेबनॉन, सिरीया, इराक आणि यमनपर्यंत पसरला आहे.इस्रायलने इराणच्या सहकाऱ्यांवर हल्ले केले. हे हल्ले तिसऱ्या देशात झाले. जेथे इराणने त्यांच्या समर्थक सशस्र संघटनांना पैसा आणि साधने पुरविली होती. इराण आणि इस्राईलमध्ये झालेल्या या संघर्षाला ‘छाया युद्ध’ संबोधले गेले. कारण दोन्ही देश त्यांच्या कारवाईची जबाबदारी न घेता एकमेकांना टार्गेट करीत होते.
इराणच्या अणूकार्यक्रमाला रोखणे आणि त्याला अण्वस्र बनवू न देणे हे जणू इस्राईलचे ध्यैय झाले. हा अण्वस्र कार्यक्रम केवळ नागरिकांच्या कल्याणासाठी आहे हा इराणाचा दावा इस्राईल नेहमीच खोडून काढत आहे.इस्राईलने अमेरिकेच्या मदतीने ‘स्टक्सनेट’नावाच्या एका कंप्युटर व्हायरस तयार केला आहे. शतकाच्या पहिल्या दशकात इराणच्या आण्विक तळांना मोठे नुकसान पोहचवले. इराणने त्यांच्या अणू कार्यक्रम आणि अणूशास्रज्ञांवर केलेल्या हल्ल्यांना इस्राईसच्या गुप्तहेर संघटनेला इराणने जबाबदार ठरवले आहे. साल 2020 मध्ये मोहसिन फखरीज़ादेह यांची हत्या इस्राईलने केली होती. इराणला जर आताच रोकले नाही तर तो फार कमी वेळात अणू बॉम्ब बनवू शकतो अशी भीती इस्राईलला आहे. इस्राईल त्यास आपल्या अस्तित्वाला धोका समजत आहे. सध्या दोन्ही देशात यावरुनच भयंकर युद्ध सुरु आहे.
