- डॉ. राजेश ओहोळ, करिअर मार्गदर्शक
सायबरस्पेस जटिल वातावरण असून, त्यामध्ये लोक, सॉफ्टवेअर आणि सेवा यांच्यातील परस्परसंवाद असतात. तांत्रिक प्रगतीमुळे होणाऱ्या असंख्य फायद्यांमुळे आज सायबरस्पेस हे नागरिक, व्यवसाय, महत्त्वपूर्ण माहिती, पायाभूत सुविधा, सैन्य आणि सरकारे वापरत असलेले एक सामान्य क्षेत्र आहे, ज्यामुळे या विविध गटांमध्ये स्पष्ट सीमारेषा आखणे कठीण होते. भविष्यात सायबरस्पेस अधिक जटिल होण्याची अपेक्षा आहे.
माहिती तंत्रज्ञान हे सायबरस्पेसवर चालणाऱ्या आणि राहणाऱ्या महत्त्वाच्या क्षेत्रांपैकी एक आहे. ते भारतीय अर्थव्यवस्थेसाठी महत्त्वपूर्ण विकास उत्प्रेरकांपैकी एक म्हणून उदयास आले आहे. भारताच्या अर्थव्यवस्थेला चालना देण्याव्यतिरिक्त, हे क्षेत्र रोजगार, राहणीमान आणि विविधता यासारख्या विविध सामाजिक-आर्थिक मापदंडांमध्ये प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष योगदान देऊन लोकांच्या जीवनावर सकारात्मक प्रभाव पाडत आहे.
जागतिक दर्जाचे तंत्रज्ञान उपाय आणि आयटी व्यवसाय सेवा प्रदान करण्यात भारताची प्रतिमा जागतिक खेळाडू म्हणून बदलण्यात या क्षेत्राने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. सार्वजनिक सेवा, आरोग्यसेवा, शिक्षण आणि वित्तीय सेवा इत्यादींमध्ये आयटी-आधारित उत्पादने आणि आयटी सक्षम सेवांचा वापर वाढविण्यासाठी सरकार एक प्रमुख चालक आहे. अशा उपक्रमांमुळे क्षेत्रीय सुधारणा आणि राष्ट्रीय कार्यक्रमांद्वारे देशात ‘आयटी’चा वापर वाढला आहे. त्यामुळे कॉर्पोरेट, खासगी सहभागासह मोठ्या प्रमाणात आयटी पायाभूत सुविधा निर्माण झाल्या आहेत.
देशातील आयटी क्षेत्राच्या वाढीच्या पार्श्वभूमीवर, जलद सामाजिक परिवर्तन आणि समावेशक वाढीसाठी महत्त्वाकांक्षी योजना आणि आयटी जागतिक बाजारपेठेत भारताची प्रमुख भूमिका, सुरक्षित संगणकीय वातावरण निर्माण करण्यासाठी योग्य प्रकारचे लक्ष केंद्रित करणे आणि इलेक्ट्रॉनिक व्यवहार, सॉफ्टवेअर, सेवा, उपकरणे आणि नेटवर्कमध्ये पुरेसा विश्वास आणि विश्वास प्रदान करणे, हे देशासाठी आकर्षक प्राधान्य बनले आहे. अशा लक्ष केंद्रितामुळे जागतिक स्तरावर नेटवर्क असलेल्या वातावरणाशी सुसंगत देशात योग्य सायबर सुरक्षा इको-सिस्टिम तयार करणे शक्य होते.
सायबरस्पेस विविध प्रकारच्या घटनांसाठी असुरक्षित आहे. एखाद्या राष्ट्राच्या पायाभूत सुविधा किंवा अंतर्निहित आर्थिक कल्याणाला लक्ष्य करणारे सायबर हल्ले उपलब्ध राज्य संसाधने प्रभावीपणे कमी करू शकतात आणि त्यांच्या सहाय्यक संरचनांवरील विश्वास कमी करू शकतात.
राष्ट्रीय महत्त्वाची सायबर संबंधित घटना कोणत्याही स्वरूपात असू शकते; संघटित सायबर हल्ला, संगणक व्हायरस किंवा वर्म्स किंवा कोणताही दुर्भावनापूर्ण सॉफ्टवेअर कोड यांसारखे अनियंत्रित शोषण, महत्त्वपूर्ण सायबर परिणामांसह राष्ट्रीय आपत्ती किंवा माहिती पायाभूत सुविधा किंवा प्रमुख मालमत्तेचे व्यापक नुकसान करण्यास सक्षम असलेल्या इतर संबंधित घटना. मोठ्या प्रमाणात सायबर घटना गंभीर माहिती प्रणालींचे कार्य विस्कळित करून सरकार, सार्वजनिक आणि खासगी क्षेत्रातील संसाधने आणि सेवांवर परिणाम करू शकतात. अशा प्रमाणात व्यत्ययांमुळे होणारी गुंतागुंत जीव, अर्थव्यवस्था आणि राष्ट्रीय सुरक्षेला धोका निर्माण करू शकते.
राष्ट्रीय सायबर सुरक्षा धोरणात विविध उद्दिष्टे मांडली आहेत, ज्यात भारताच्या महत्त्वाच्या पायाभूत सुविधांचे संरक्षण वाढवणे, सायबर गुन्ह्यांच्या तपासात मदत करणे आणि खटल्यात सहभागी होणे, पुढील काही वर्षांत लाखो कुशल सायबर सुरक्षा व्यावसायिक विकसित करणे यांचा समावेश आहे.
