मुंबई : भारत सरकारने रेल्वे मंत्रालयाच्या दोन सार्वजनिक उपक्रमांना नवरत्न दर्जा दिला आहे. या कंपन्या म्हणजे इंडियन रेल्वे केटरिंग अँड टुरिझम कॉर्पोरेशन (IRCTC) आणि इंडियन रेल्वे फायनान्स कॉर्पोरेशन (IRFC). नवरत्न दर्जा मिळाल्यामुळे आता या दोन्ही कंपन्या स्वतःहूनही मोठे निर्णय घेऊ शकतील.केंद्र सरकारच्या सार्वजनिक उपक्रम विभागाने सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म एक्सवर दोन वेगवेगळ्या पोस्टमध्ये ही माहिती दिली. या पोस्टमध्ये असे म्हटले आहे की दोन्ही कंपन्या चांगली वाढ दाखवत आहेत. हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की आयआरसीटीसी आणि आयआरएफसी दोन्ही रेल्वे मंत्रालयाच्या अंतर्गत येतात. नवरत्न दर्जा मिळाल्यास या कंपन्या त्यांच्या विवेकबुद्धीनुसार १००० कोटी रुपयांपर्यंत किंवा त्यांच्या एकूण मालमत्तेच्या १५ टक्के गुंतवणूक करू शकतात. २५ वी आणि २६ वी नवरत्न कंपनीआयआरसीटीसी ही २५ वी आणि आयआरएफसी ही २६ वी नवरत्न कंपनी बनली आहे. सरकारने सांगितले की २०२३-२४ या आर्थिक वर्षात आयआरसीटीसीची वार्षिक उलाढाल ४,२७०.१८ कोटी रुपये होती. कंपनीचा निव्वळ नफा (PAT) १,१११.२६ कोटी रुपये आणि एकूण मालमत्ता ३,२२९.९७ कोटी रुपये होती. आयआरएफसीची वार्षिक उलाढाल २६,६४४ कोटी रुपये, पीएटी ६,४१२ कोटी रुपये आणि एकूण मालमत्ता ४९,१७८ कोटी रुपये होती. काय फायदा होईल?नवरत्न दर्जा मिळाल्याने कंपन्या जलद निर्णय घेऊ शकतील. आणि त्यांचे काम आणखी चांगले होईल. यामुळे मोठ्या गुंतवणुकीत (CAPEX) आणि विकास योजनांमध्ये मदत होईल. कंपन्या जलद वाढतील. नवीन बाजारपेठांमध्ये पोहोचेतील आणि दीर्घकाळात फायदे मिळतील. सरकारी कंपन्यांचे तीन गटात वर्गीकरणभारत सरकार कंपन्यांचे महारत्न, नवरत्न आणि मिनीरत्न या तीन गटांमध्ये वर्गीकरण करते.सरकार काही सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रमांना त्यांच्या आर्थिक कामगिरी, व्यवस्थापन आणि राष्ट्रीय महत्त्वाच्या आधारावर नवरत्न आणि महारत्न दर्जा देते. महारत्नअपग्रेडेशनच्या आधारावर फक्त नवरत्न कंपन्यांनाच महारत्न दर्जा दिला जातो. यासाठी गेल्या तीन वर्षांची सरासरी उलाढाल २५ हजार कोटी रुपयांपेक्षा जास्त असावी आणि सरासरी नफा २५०० कोटी रुपये असावा. या कंपन्यांचे जागतिक स्तरावर अस्तित्व असणे देखील महत्त्वाचे आहे. नवरत्नअपग्रेडेशनच्या आधारावर फक्त मिनीरत्न कंपन्यांनाच नवरत्न दर्जा मिळतो. या कंपन्यांची निव्वळ किंमत सकारात्मक असली पाहिजे. गेल्या पाच वर्षांपैकी तीन वर्षांसाठी सामंजस्य कराराला उत्कृष्ट किंवा खूप चांगले रेटिंग असणे आवश्यक आहे. कामगिरी निर्देशकांवर किमान ६० गुण असणे आवश्यक आहे. मिनीरत्न या कंपन्या नवरत्न आणि महारत्न कंपन्यांपेक्षा लहान मानल्या जातात. मिनीरत्न म्हणून वर्गीकृत करण्याचे निकष भारतातील सार्वजनिक उपक्रम विभाग (DPE) द्वारे निश्चित केले जातात. सलग ३ वर्षे ३० कोटी रुपयांपेक्षा जास्त नफा नोंदवून हा टॅग मिळवता येतो.