प्रा अजय दासरी, अध्यक्ष

अखिल भारतीय मराठी नाट्य परिषद मुंबई, शाखा सोलापूर

रंगभूमी ही केवळ करमणुकीचे साधन नाही, तर ती समाजप्रबोधनाचे प्रभावी माध्यम आहे. नाटक हे समाजाच्या मानसिकतेवर प्रभाव टाकणारे, विचारांना चालना देणारे आणि परिवर्तन घडवणारे शक्तिशाली हत्यार आहे. जागतिक रंगभूमी दिन हा दरवर्षी २७ मार्च रोजी साजरा केला जातो.

१९६१ साली युनेस्कोच्या इंटरनॅशनल थिएटर इन्स्टिट्यूटने (आयटीआय) हा दिवस जाहीर केला आणि १९६२ पासून तो जगभरात रंगभूमीच्या सन्मानार्थ साजरा केला जात आहे.

रंगभूमी दिनाचे उद्दिष्टे

१. रंगभूमी आणि नाट्यकलेच्या संवर्धनासाठी जनजागृती करणे.

२. जागतिक स्तरावर रंगभूमीच्या कलाकारांना एकत्र आणणे आणि त्यांचे योगदान साजरे करणे.

३. नवोदित कलाकारांना संधी देऊन रंगभूमीच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी नवीन वाटा खुल्या करणे.

४. नाटक आणि समाज यांच्यातील संबंध दृढ करणे.

५. थिएटरच्या माध्यमातून सामाजिक परिवर्तनाला चालना देणे.

६. परंपरागत आणि आधुनिक नाट्यप्रकारांचे संगम साधणे आणि नव्या नाट्यप्रयोगांना प्रोत्साहन देणे.

भारतीय रंगभूमीचा समृद्ध वारसा

भारतीय रंगभूमीचा इतिहास हजारो वर्षे मागे जातो. ‘नाट्यशास्त्र’ हा भारतमुनींनी लिहिलेला ग्रंथ आजही नाट्यकलेचा मूलभूत ग्रंथ मानला जातो. नाट्यशास्त्रात रंगभूमीशी संबंधित अनेक पैलूंचे सखोल विवेचन केले आहे.

संस्कृत नाटक आणि रंगभूमी

प्राचीन काळात संस्कृत नाटकांची परंपरा होती. कालिदास, भास, शूद्रक आणि विशाखदत्त यांच्या नाटकांनी भारतीय रंगभूमीला समृद्ध केले. त्याकाळी कुट्टंपलम् आणि नाट्यमंदिरांमध्ये नाटकांचे सादरीकरण केले जात असे.

लोकनाट्य आणि पारंपरिक रंगभूमी

भारतीय लोकसंस्कृतीत लोकनाट्य प्रकारांचा मोठा प्रभाव आहे. महाराष्ट्रातील तमाशा, दशावतार, गोंधळ, भारुड, वाघ्या-मुरळी, कीर्तन आणि लावणी हे रंगभूमीच्या लोकपरंपरेचे महत्त्वाचे भाग आहेत.

मराठी रंगभूमीचा उत्कर्ष

मराठी रंगभूमी ही भारतीय नाट्यपरंपरेतील एक महत्त्वाची आणि समृद्ध शाखा आहे. विष्णुदास भावे यांनी १८४३ मध्ये सादर केलेल्या ‘सीता स्वयंवर’ या नाटकापासून आधुनिक मराठी नाट्यपरंपरेचा प्रवास सुरू झाला. त्यानंतर गोपाळ गणेश आगरकर, राम गणेश गडकरी, बाल गंधर्व, केशवराव दाते, पुरुषोत्तम दारव्हेकर, विजय तेंडुलकर आणि अनेक दिग्गजांनी मराठी रंगभूमीला नवी दिशा दिली.

डिजिटल युग आणि रंगभूमीचे आव्हान

सोशल मीडिया, वेब सिरीज आणि इतर डिजिटल माध्यमांच्या उदयामुळे नाट्यसंस्कृतीसमोर मोठे आव्हान उभे राहिले आहे.

डिजिटलकरण आणि नाटकांचे भविष्यातील संभाव्य प्रयोग

थिएटरमधील दर्जेदार नाट्यप्रयोगांचे डिजिटल चित्रिकरण करून ते ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर प्रदर्शित करणे.

रंगभूमी ही आपली संस्कृती आहे, आपले अस्तित्व आहे. तिचे संगोपन आणि संवर्धन करणे, ही आपली जबाबदारी आहे.