शुक्रवारी म्यानमार आणि थायलंडमध्ये भूकंपाचे जोरदार धक्के जाणवले, ज्यामुळे स्थानिकांमध्ये भीतीचे वातावरण निर्माण झाले आहे. दुपारी १२:५० वाजता ७.७ तीव्रतेचा भूकंप झाला, त्यानंतर केवळ १२ मिनिटांत दुसरा ६.४ तीव्रतेचा धक्का लागला. म्यानमारमध्ये भूकंपाच्या धक्क्यांची सतत पुनरावृत्ती होत आहे, ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर हानी झाली आहे. मृतांचा आकडा १००० च्या आसपास पोहोचला आहे, तर शेजारील थायलंडमध्येही या भूकंपाचा परिणाम झाला असून एक इमारत कोसळून किमान ९ जणांचा मृत्यू झाला. परंतु, प्रश्न उभा राहतो – म्यानमारमध्ये सतत भूकंपाचे धक्के का जाणवतात? चला, याची संपूर्ण माहीती जाणून घेऊया.
भूकंपाचे मुख्य कारण पृथ्वीच्या टेक्टोनिक प्लेट्सच्या हालचाली आहेत. जेव्हा या प्लेट्स एकमेकांवर सरकतात, तेव्हा त्यातून घर्षण निर्माण होऊन भूकंप होतो. फॉल्ट लाईनच्या बाजूने या अचानक हालचालीमुळे धोकादायक जमिनीचा थरकाप होतो, आणि कधी कधी भूस्खलन, पूर, तसेच त्सुनामी देखील होऊ शकते. म्यानमारमधील भूकंप ‘स्ट्राइक स्लिप फॉल्टिंग’मुळे झाला आहे, असे USGS ने म्हटले आहे. याचा अर्थ दोन प्लेट्स एकमेकांवर घासल्या गेल्या आहेत. भूकंपाचे सर्वात तीव्र हादरे सहसा भूकंपाच्या केंद्राजवळ, म्हणजेच एपिसेंटरमध्ये जाणवतात. परंतु, या धक्क्यांचा प्रभाव शेकडो किंवा हजारो मैल दूरही जाणवू शकतो.
भूकंपाच्या तीव्रतेचा माप त्याच्या आकार, तीव्रता आणि परिणामावर आधारित असतो. यासाठी सिस्मोग्राफचा वापर करून ऊर्जा मोजली जाते. १९३० च्या दशकात चार्ल्स रिश्टरने तयार केलेले रिश्टर स्केल भूकंप मोजण्यासाठी वापरले जात होते, परंतु आता मोमेंट मॅग्निट्यूड स्केलचा वापर अधिक अचूक मानला जातो. यामध्ये भूकंपाची तीव्रता मोजली जाते, आणि ती प्रभावित क्षेत्रानुसार बदलते.
म्यानमार हे भूकंपाच्या दृष्टीने सक्रिय प्रदेशांपैकी एक आहे. USGS च्या नकाशावर म्यानमार भूकंपाच्या मध्यम ते उच्च धोका असलेल्या क्षेत्रात येतो. या प्रदेशात भूकंप एक उथळ प्रक्रिया आहे, ज्याची खोली फक्त १० किलोमीटर असते, आणि हा २०२२ मध्ये झालेला सर्वात शक्तिशाली भूकंप होता.
म्यानमारमध्ये भूकंपाच्या धोक्याचे मुख्य कारण म्हणजे “सागिंग फॉल्ट”. हा फॉल्ट भारतीय प्लेट आणि सुंदा प्लेट यांच्यामध्ये आहे, जो म्यानमारपासून सुमारे १,२०० किलोमीटर लांब पसरला आहे. या फॉल्टमध्ये दोन भूभाग एकमेकांवर सरकतात. या भागात दर वर्षी ११ मिमी ते १८ मिमी पर्यंत हालचाल होते, ज्यामुळे तणाव निर्माण होतो. ह्या तणावामुळे मोठा भूकंप होण्याची शक्यता निर्माण होते.
सागिंग फॉल्टमुळे म्यानमारमध्ये वारंवार भूकंप होतात. USGS च्या डेटानुसार, १९०० पासून सागिंग फॉल्टजवळ किमान सहा भूकंप ७ पेक्षा जास्त तीव्रतेचे झाले आहेत. यापैकी सर्वात अलीकडील भूकंप २०१६ मध्ये ६.९ रिश्टर स्केलचा होता, आणि १९९० मध्ये ७ तीव्रतेचा भूकंप झाला, ज्यामुळे अनेक इमारती कोसळल्या.
