राजीव तांबे, साहित्यिक, बालमानसविषयक तज्ज्ञ

जेव्हा आपलं मूल प्रथमच शाळेत जाणार असतं, तेव्हा मुलापेक्षा घरच्यांनाच अधिक काळजी वाटत असते. ‘काय होईल? कसं होईल? एकटं राहणं जमेल का? रडेल का? इतरांना त्रास देईल का? आपण बाहेर थांबावं का?’ असे एक ना अनेक प्रश्न समोर दिसू लागतात.

यातून सुटण्यासाठी एक सोपा उपाय सांगतो. मूल प्रथमच शाळेत जाणार असेल, तर शाळेत जाण्याअगोदर त्याची शाळेशी ओळख होणं आवश्यकच आहे. म्हणून पालकांनी शाळा सुरू होण्याआधी आठवडाभर, मुलाला रोज संध्याकाळी शाळेत, शाळेच्या आवारात फिरायला घेऊन जावे. शाळेत जाणं शक्य नसेल, तर अगदी आवर्जून येता-जाता शाळेची इमारत बाहेरून दाखवावी.

मुलाशी बोलताना, ‘तुझा वर्ग’, ‘तुझी शाळा’, ‘आता तुझी मजा’ असा जाणीवपूर्वक उल्लेख करावा. ‘आम्हा मोठ्या माणसांना वर्गात घेतच नाहीत. मजा फक्त तुम्हीच करायची’ असंही सांगत राहा. यामुळे मुलाची शाळेविषयीची उत्सुकता तर वाढतेच, शिवाय शाळेच्या पहिल्या दिवशी ती वास्तू त्याला अनोळखी वाटत नाही. आपण शाळेजवळ गेलो, की मुलं आपणहूनच म्हणू लागतात, ‘आली माझी शाळा.’

रात्री झोपताना ‘तुझी मस्त शाळा’ या विषयाभोवतीच गप्पा केंद्रित कराव्यात. उदा. ‘आता शाळेत तुला नवीन मित्र-मैत्रिणी भेटणार, तुम्ही सगळ्यांनी मिळून शाळेत चित्रं काढायची, नाच करायचा, गाणी म्हणायची. ताई तुम्हाला रोज नवीन गोष्टी सांगणार. तुम्हाला नवनवीन खेळ खेळायला मिळणार.. म्हणजे तुमची मज्जाच किनई..? मी पण लहानपणी शाळेत अशीच मजा केली.’

या वयोगटातली मुलं शाळेत जायला उत्सुक होऊ शकतात; पण प्रश्न असतो त्यांना शाळेत टिकवायचा. यासाठी एक साधी-सोपी युक्ती आहे. पूर्वी मी लहान मुलांसाठी ‘रविवारची गंमतशाळा’ चालवत असे. त्यावेळी ही युक्ती सापडली. मुलांना एखाद्या ‘रोल मॉडेलचं किंवा सुपर हिरोचं’ प्रचंड आकर्षण असतं. किंबहुना त्यांचा बऱ्यापैकी पगडा मुलांच्या मनावर असतो. याचा उपयोग करून आम्ही एक युक्ती केली.

काही बाबतीत ‘मुलांनी काय करावं’ हे त्यांना सांगणं किंवा त्यांना सतत सांगत राहणं म्हणजे आपल्या सहनशक्तीची परीक्षा पाहण्यासारखं असते. अशावेळी मुलाला, ‘तू काय कर’ हे सांगण्यापेक्षा त्यांचे रोल मॉडेल काय-काय करतात हे सांगितले की त्यातून ‘नेमका संदेश’ मुलांना मिळतो. मुलांचं प्रेम आणि स्पर्धा त्यांच्या रोल मॉडेलशी निगडित असल्याने, आपल्याला अपेक्षित असणारं काम व्यवस्थित साध्य होतं. पण लक्षात ठेवा, ही युक्ती दरवेळी वापरता येत नाही.

मुलांचं रोल मॉडेल किंवा सुपर हिरो कोणीही असू शकतात. उदाहरणार्थ, आजच्या मुलांचे हिरो हे ॲस्टरिक्स, ओबेलिक्स, नारुटो, ॲश, स्पायडरमॅन, छोटा भीम, छोटा कृष्ण असं कोणीही असू शकतात. (यातील काही ‘पात्रं’ मोठ्या माणसांना माहीत असतीलच असं नाही.) आम्ही गंमतशाळेतल्या पालकांनी त्यांच्या त्यांच्या मुलांच्या ‘सुपर हिरोंना’ केंद्रस्थानी ठेवून नवीन गोष्टी तयार केल्या. उदा. ‘लहानपणी छोटा भीमला शाळा खूप आवडायची. तो शाळेत जाताना नेहमी हसत-हसत जायचा आणि शाळेत गेल्यावर रडणाऱ्या मुलांना खूप हसवायचा.’, ‘छोटा कृष्ण तर खूप शूर होता. तो शाळेत एकटा थांबायचा आणि वर्गात ताईंना मदतही करायचा.’, ‘नारुटो हसतदहसत आणि उड्या मारत घरी आला की आई त्याला एक शाबासकी द्यायची आणि त्याच्या वहीत एक स्टार काढायची. असे त्याला २९ स्टार मिळाल्यावर आईने त्याला एक मस्त रंगीत पेन गिफ्ट दिलं. नारुटोनं ते रंगीत पेन अजून जपून ठेवलं आहे.’

ही युक्ती म्हणजे अनेक कुलपांना लागणारी किल्ली आहे. देखो आपका ताला खुलता है क्या?... आणि नाहीच उघडलं कुलूप, तर ही युक्तीची किल्ली थोड्या वेगळ्या प्रकारे घासून तर पाहा. कुलूप उघडणार हे निश्चितच! ‘मुलांचा कल समजण्यासाठी मुलांच्या कला-कलाने घ्यायची कला पालकांना शिकावी लागते’ ही चिनी म्हण तुम्ही ऐकलीच असेल.