गंगा, यमुना, गोदावरी, नर्मदा आणि ब्रह्मपुत्र यासारख्या मोठ्या नद्या भारतात सांस्कृतिक, धार्मिक आणि पर्यावरणास महत्त्वाचे मानले जातात. परंतु कालांतराने, यापैकी बहुतेक नद्यांमध्ये औद्योगिक कचरा, शहरी घाण आणि धार्मिक कचरा यामुळे भारी प्रदूषण झाले आहे. अशा परिस्थितीत, एक नदी आहे ज्याला “भारतातील एकमेव प्रदूषण -मुक्त नदी” -चंबळ नदी आहे. उत्तर भारतातील तुलनेने कोरड्या आणि खडकाळ भागात नदीसारखी नदी कशी वाहते हे ऐकून आश्चर्यचकित झाले आहे की आजही स्वच्छ आणि जैवविविधतेने परिपूर्ण आहे. यामागील मुख्य कारणे जाणून घेऊया.

https://www.youtube.com/watch?v=_zenuu6eee0
चंबळ नदीचा परिचय
मध्य प्रदेशातील इंदूरजवळील इंदूरजवळील जानपवच्या टेकड्यांमधून चंबळ नदीची उत्पत्ती झाली आणि उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, राजस्थान मार्गे यमुना नदीला भेटले. नदी सुमारे 960 किमी लांबीची आहे आणि ती धारदार प्रवाह, खोल कॅशे मार्ग आणि खो v ्यातून वाहण्यासाठी ओळखली जाते. परंतु या भौगोलिक असमानता असूनही, या नदीने कालांतराने स्वत: ला स्वच्छ ठेवले आहे.

आतापर्यंत चंबळ प्रदूषण मुक्त का आहे?
औद्योगिक आणि शहरी विकासापासून अंतर
चंबळ नदीच्या सभोवतालचे क्षेत्र औद्योगिकदृष्ट्या विकसित झाले नाहीत. कोणतेही मोठे कारखाने, कारखाने किंवा जड औद्योगिक युनिट्स नाहीत, जेणेकरून रासायनिक कचरा पाण्यात पोहोचत नाही. तसेच, नदीच्या काठावर असलेली शहरे आणि गावे देखील मर्यादित लोकसंख्येसह आहेत, जेणेकरून शहरी घाणचा थेट प्रवाह नाही.

धार्मिक आणि सामाजिक श्रद्धा पासून अंतर
भारताच्या इतर नद्यांप्रमाणे चंबळ नदीची धार्मिक पूजा केली जात नाही. धार्मिक आंघोळ, मृत शरीराचे विसर्जन किंवा मूर्तींचा प्रवाह यासारख्या परंपरा नाहीत, ज्यामुळे त्याचे पाणी सांस्कृतिक प्रदूषणापासून वाचवले जाते. हेच कारण आहे की ही नदी त्याच्या नैसर्गिक स्वरूपात राहिली आहे.

खडबडीत प्रदेश एक वरदान होते
चंबळ नदी बहुतेक खडकाळ आणि कठीण डोंगराळ भागात वाहते. लोकसंख्येच्या बाबतीत हे क्षेत्र दुर्मिळ आहे आणि येथे मानवी हस्तक्षेप कमी आहे. याचा फायदा असा आहे की प्रदूषकांपासून दूर राहण्यासाठी नदीला एक नैसर्गिक चिलखत आहे.

वन्यजीव संवर्धन केंद्र
चंबळ नदी मगर, डॉल्फिन, मगर आणि अनेक दुर्मिळ कासवांचे आश्रयस्थान आहे. येथे राष्ट्रीय चंबळ अभयारण्य देखील स्थापन केले गेले आहे, जे उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश आणि राजस्थानमध्ये पसरले आहे. या प्रजातींच्या संरक्षणासाठी, सरकार आणि वन विभागाने कठोर देखरेख केली आहे, ज्यामुळे हे क्षेत्र पर्यावरणास संरक्षित केले गेले आहे.

स्थानिक लोकांना जागरूकता आणि नैसर्गिक सुसंवाद
चंबळ प्रदेशात राहणारे गावकरी आणि आदिवासी लोक नदीचे महत्त्व समजतात आणि त्यांना जल प्रदूषणाची जाणीव आहे. येथे चंबळची स्थानिक साफसफाई, संवर्धन आणि पारंपारिक वापर येथे आढळतात.

वैज्ञानिक अभ्यासाचीही पुष्टी केली गेली आहे
बर्‍याच पर्यावरणीय संस्था आणि जलसंपदा तज्ञांनी केलेल्या अभ्यासानुसार, भारताच्या प्रमुख नद्यांच्या तुलनेत चंबळची पाण्याची गुणवत्ता निर्देशांक सर्वोत्कृष्ट आहे. त्याच्या पाण्याचे विद्रव्य ऑक्सिजनचे प्रमाण कमीतकमी संतुलित आणि जैविक कचरा असल्याचे आढळले आहे.

भविष्यातील आव्हाने
जरी चंबळ अद्याप प्रदूषणमुक्त आहे, अलार्म बेल देखील वाजू लागला आहे. काही भागातील वाळू खाण क्रियाकलाप, शिकार आणि जलविद्युत प्रकल्पांच्या वाढत्या योजनेमुळे त्याच्या नैसर्गिक प्रवाह आणि पर्यावरणावर परिणाम होऊ शकतो. म्हणूनच, एकत्र चंबळची शुद्धता टिकवून ठेवण्यासाठी ठोस पावले उचलण्याची गरज आहे.