- शलाका तांबे, लेखिका, लाइफ कोच, समुपदेशक

शांत मन आणि तल्लख बुद्धी या आपल्या दोन सुपर पॉवर्स आहेत. मागील लेखात आपण बघितलं, की आपल्या रोजच्या रूटिनमध्ये आपल्या मनाचा शांत आणि प्रसन्न भाव कसा जोपासावा, आपलं मन स्वस्थ कसं ठेवावं. आज आपण तल्लख बुद्धी या आपली दुसऱ्या सुपरपॉवरबद्दल थोडं बोलूयात.

तल्लख बुद्धीसाठी सर्वांत महत्त्वाची असते ती आपल्या मेंदूची कार्यक्षमता आणि आपल्या मेंदूचं स्वास्थ्य. या दोन्ही गोष्टी अनेक घटकांवर अवलंबून असतात. आपला आहार, शारीरिक ॲक्टिव्हिटी, आपलं मानसिक स्वास्थ्य, आणि यात अजून एक घटक म्हणजे आजच्या लाईफस्टाईलचा भाग असलेले डिजिटल स्टिम्युलेशन्स.

आपला मेंदू हा आपला खूप महत्त्वाचा अवयव आहे. मनात उमटणाऱ्या आठवणी असतील, कल्पना असतील किंवा वर्तमान आणि भविष्याचे विचार असतील, आपण नवीन काही शिकत असू, किंवा प्राब्लेम सॉल्व्हिंग असो; आपला मेंदू हे सर्व काही सक्रियपणे प्रोसेस करत असतो.

यात भर पडते डिजिटल स्टिम्युलेशन्सची. डिजिटल स्टिम्युलेशन्समुळे सतत आपला मेंदू हायपरॲक्टिव्ह राहतो आणि थकतो आणि मग त्याची कार्यक्षमता कमी होते. तल्लख बुद्धीसाठी, आपल्या मेंदूला कमीत कमी स्टिम्युलेशन्स आणि डिस्ट्रॅक्शन्स असणं फार गरजेचं आहे.

आपण सकाळी उठल्यापासून आपल्या मोबाइलच्या नोटिफिकेशन्सच्या तालावर आपला दिवस सुरू करतो, आणि मग आपल्या कामाच्या इमेल्स, रिमाइंडर्स हे दिवसभर आपल्या मागे लागलेले असतात आणि ही सगळी डिस्ट्रॅक्शन्स आपल्या मेंदूची कार्यक्षमता कमी करत असतात आणि मग दिवस संपताना असं वाटतं, की आपल्याला पाहिजे तेवढा वेळ आपल्याला पाहिजे त्या महत्त्वाच्या कामांसाठी देता येत नाहीये.

किंवा असंही वाटतं, की काही केलं, तरी वेळ कमी पडतो. इथं प्रॉब्लेम वेळेचा नाही, तर आपल्या डिस्ट्रॅक्शन्सचा असतो. म्हणूनच जसा आपल्या मनाचा शांत आणि प्रसन्न भाव जोपासावा लागतो, तसंच मेंदूच्या स्वास्थ्यासाठी त्याला डिस्ट्रॅक्शन्सपासून प्रोटेक्ट करणंदेखील आवश्यक असतं.

मग आज बघूयात, की आपल्या मेंदूच्या कार्यक्षमतेसाठी आणि उत्तम स्वास्थ्यासाठी आपण रोजच्या रूटिनमध्ये डिजिटल सीमा (boundaries) कशा प्रकारे निर्धारित कराव्यात.

सकाळी उठल्यापासून किमान पहिला एक तास मोबाइल किंवा इतर कोणतंही डिजिटल उपकरण न बघणं. आपण झोपेतून उठतो, तेव्हा आपला मेंदू पूर्ण विश्रांती घेऊन परत पुढच्या दिवसासाठी तयार होत असतो. या पहिल्या एक तासात जितके कमी डिस्ट्रॅक्शन्स तितकं चांगलं.

ऑफिसमध्ये कामाच्या वेळेला ‘focused work blocks’ नेमावेत. या वेळेमध्ये कोणत्याही मीटिंग्ज न ठेवणं, इमेल्स न बघणं असं करावं.

इमेल्स क्लिअर करण्यासाठीही दिवसातून शक्यतो ठराविक तीन तीन टाइम ब्लॉक्स ठरवावेत. स्ट्रक्चर्ड ब्रेन ॲक्टिव्हिटी आपली कार्यक्षमता अनेक पटीनं वाढवते. यामुळे मेंदूला फोकस्ड काम करणं सोपं जातं.

आपल्या प्रत्येकालाच अधूनमधून आपली आवडती सोशल मीडिया ॲप्स चेक करण्याची इच्छा होत असते, आणि आपला हात मोबाईलकडे जातोच; पण यामुळे आपल्या मेंदूला आपण सतत विचलित करतो आणि परत आपल्या कामावर लक्ष केंद्रित करणं आपल्या मेंदूला अवघड जातं. मग तेच काम करण्यासाठी जास्त वेळ लागतो. म्हणून हा वेळेच्या व्यवस्थापनाचा विषय नसून खरंतर डिस्ट्रॅक्शन्सच्या व्यवस्थापनाचा विषय आहे. म्हणून दिवसभरातल्या सगळ्यात महत्त्वाच्या कामांच्या वेळेला ‘नो सोशल मीडिया’ असा नियम आपण करायला हवा.

आपल्या डिजिटल फीडचासुद्धा अधूनमधून आढावा घ्यावा. माहितीच्या माऱ्यापासून आपल्या मेंदूचं संरक्षण करणं खूप आवश्यक असतं. आपल्या फीडमध्ये नकारात्मक गोष्टी कमी आणि सकारात्मक ऊर्जा देणाऱ्या गोष्टींचा समावेश जास्त असावा.

आपल्या मेंदूला पॉझिटिव्ह चार्जिंग हे स्लो क्रिएटिव्ह मेंटल ॲक्टिविटींमधून मिळत असते. म्हणूनच आपण mindless scrolling मध्ये अडकत नाहीयेना, याकडेही थोडं लक्ष असावं.

आपली बुद्धी तेव्हाच तल्लख राहू शकते, जेव्हा आपण आपल्या मेंदूला योग्य पद्धतीनं, योग्य वेळेला, योग्य ठिकाणी आणि योग्य गोष्टींमध्ये कार्यशील ठेवतो. ‘मानसभान’ ठेवून आपण सगळेच या काही डिजिटल सीमा पाळून आपल्या मेंदूचं स्वास्थ्य नक्कीच उत्तम ठेवू शकतो.