รอมา 9 ปี
ปฐมบท‘ประติมากรรมสำริดประโคนชัย’
ล็อตแรกคืนแผ่นดินไทย

เตรียมเห็นของจริงด้วยตาเนื้อเร็วๆ นี้ แบบไม่ต้องลัดฟ้าสู่สหรัฐ หลังกรมศิลป์บินไปรับมอบประติมากรรมสำริด ‘ประโคนชัย’ 4 รายการอย่างเป็นทางการคืนจากพิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชีย นครซานฟรานซิสโก (Asian Art Museum of San Francisco-SFAAM) เมื่อวันที่ 8 ธันวาคมที่ผ่านมา

ภาพและข้อมูลถูกเปิดเผยผ่านเฟซบุ๊กของ ‘สถานกงสุลใหญ่ ณ นครลอสแอนเจลิส’ ซึ่งมี ดร.สุริยา จินดาวงษ์ เอกอัครราชทูต ณ กรุงวอชิงตัน และ ต่อ ศรลัมพ์ กงสุลใหญ่ ณ นครลอสแอนเจลิส เข้าร่วมพิธีรับมอบโบราณวัตถุดังกล่าว ขณะที่กรมศิลปากรส่ง นิตยา กนกมงคล ผู้อำนวยการสำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เป็นตัวแทนรับมอบจาก ดร. Soyoung Lee ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชียฯ เตรียมขนส่งแลนดิ้งสู่แผ่นดินไทยภายในเดือนธันวาคมนี้

ก่อนมี ‘ข่าวแจก’ จากกระทรวงวัฒนธรรมตามมาให้ข้อมูลพื้นฐานว่า ซาบีดา ไทยเศรษฐ์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม ได้รับรายงานจาก พนมบุตร จันทรโชติ อธิบดีกรมศิลปากร ถึงพิธีรับมอบที่ว่านี้ โดยโบราณวัตถุทั้ง 4 รายการ ประกอบด้วย ประติมากรรมสำริดรูปพระโพธิสัตว์ 3 รายการ และพระพุทธรูป 1 รายการ อายุสมัยอยู่ในพุทธศตวรรษที่ 13-14 หรือประมาณ 1,200-1,300 ปีมาแล้ว

ทั้งหมดมีแหล่งที่มาจากโบราณสถานในอำเภอประโคนชัย หรืออำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ ในปัจจุบัน จึงมีชื่อเรียกในกลุ่มนักประวัติศาสตร์ศิลปะว่า ‘ประติมากรรมกลุ่มประโคนชัย’ อยู่ในบัญชีโบราณวัตถุที่คณะกรรมการติดตามโบราณวัตถุของไทยในต่างประเทศกลับคืนสู่ประเทศไทย มีมติให้ติดตามเมื่อปี พ.ศ.2561 และได้ส่งมอบเอกสารข้อมูลแก่สำนักงานสืบสวนความมั่นคงแห่งมาตุภูมิ สหรัฐอเมริกา (Homeland Security Investigations: HSI) ผ่านกระทรวงการต่างประเทศ เพื่อดำเนินการสืบสวน

กระทั่งเมื่อวันที่ 26 เมษายนที่ผ่านมา เดวิด เคลเลอร์ เจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบคดี ได้แจ้งให้กรมศิลปากรทราบถึงความก้าวหน้าทางคดีว่า คณะกรรมการพิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชีย ที่แต่งตั้งโดยเมืองซานฟรานซิสโก มีมติให้พิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชียถอดถอนรายการโบราณวัตถุทั้ง 4 รายการออกจากทะเบียนโบราณวัตถุ ก่อนที่จะร่วมกับสถานกงสุลใหญ่ ณ นครลอสแอนเจลิส จัดพิธีส่งมอบโบราณวัตถุคืนแก่ประเทศไทยนั่นเอง

ย้อนไทม์ไลน์ 9 ปี กระแส ‘ทวงคืน’ จุดติด
รัฐตั้งกรรมการ เคาะเช็กลิสต์ 32 โบราณวัตถุ

ก่อนไปถึงประเด็นอื่นใด ขอรีแคปข้อมูลเบื้องต้นถึงนิยามฉบับเข้าใจง่ายว่า ประติมากรรมกลุ่มประโคนชัย คือ ประติมากรรมสำริดรูปพระโพธิสัตว์และพระพุทธรูป จากปราสาทเขาปลายบัด จังหวัดบุรีรัมย์ ถูกลักลอบขุดเมื่อราว พ.ศ.2507 ก่อนจะไปจัดแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑ์ชื่อดังทั่วโลก โดยเฉพาะในยุโรปและสหรัฐอเมริกา ประมาณการกันว่า อาจมีจำนวนถึง 300 องค์ โดยอ้างอิงจากบทความ ‘ประติมากรรมสัมฤทธิ์ประโคนชัย’ โดย ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล ที่กล่าวถึงประติมากรรมสำริดประโคนชัยกว่า 300 องค์ ที่ถูกลักลอบขุดและส่งออกไปต่างประเทศ

กลับมาที่การได้คืนประติมากรรม 4 องค์ แน่นอนว่า แม้เดินหน้าโดยภาครัฐ แต่ความสำเร็จครั้งนี้ไม่อาจหลีกเลี่ยงที่จะเอ่ยถึงภาคประชาชนที่จุดประเด็น โดยมีการตั้งกลุ่ม ‘สำนึก 300 องค์’ นำโดย โชติวัฒน์ รุญเจริญ เพื่อขับเคลื่อน ‘ทวงคืน’ มรดกทางวัฒนธรรมของไทยจากพิพิธภัณฑ์ต่างประเทศ กระทั่งนำไปสู่การตั้งคณะกรรมการอย่างเป็นทางการโดยรัฐบาล ยุค พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา จึงไม่อาจปฏิเสธว่า ปฏิบัติการครั้งนี้ต้องมีประชาชนอยู่ในสมการประวัติศาสตร์