नवी दिल्ली: मधुमेह ही एक गंभीर स्थिती आहे जी शरीरात साखर (ग्लुकोज) कशी वापरते यावर परिणाम करते आणि त्यामुळे अनेक आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. टाईप 1 मधुमेह हा बहुतेक अनुवांशिक असतो, तर टाइप 2 मधुमेह, अधिक सामान्य प्रकार, बहुतेक वेळा जीवनशैलीच्या सवयींशी जोडलेला असतो. चांगली बातमी अशी आहे की, पुढील आयुष्यात मधुमेह होण्याचा धोका टाळण्यासाठी यापैकी अनेक सवयी लवकरात लवकर बदलल्या जाऊ शकतात.

डॉ. ए.एस. विशाल लाहोटी, एंडोक्रिनोलॉजिस्ट, अपोलो क्लिनिक, एचएसआर लेआउट

पालक किंवा काळजीवाहक म्हणून, मुलांना निरोगी सवयी विकसित करण्यात मदत करणे महत्वाचे आहे ज्यामुळे ते मजबूत आणि मधुमेहासारख्या आरोग्य समस्यांपासून मुक्त होऊ शकतात. येथे काही जीवनशैलीच्या सवयी आहेत ज्या मुलांनी मधुमेह होण्याची शक्यता कमी करण्यासाठी टाळल्या पाहिजेत.

जास्त जंक फूड खाणे: मुलांना साखरयुक्त स्नॅक्स आणि जंक फूड आवडतात—चिप्स, कँडीज, कुकीज आणि शर्करायुक्त सोडा—आणि आत्ता आणि नंतर त्यांचा आस्वाद घेणे ठीक आहे, परंतु ते वारंवार खाणे हानिकारक असू शकते. जास्त साखर आणि अस्वास्थ्यकर चरबीयुक्त पदार्थ मुलांचे वजन वाढवू शकतात, ज्यामुळे त्यांना टाइप 2 मधुमेहाचा धोका वाढतो. जेव्हा मुले यापैकी बरेच पदार्थ खातात, तेव्हा त्यांचे शरीर साखरेवर योग्य प्रकारे प्रक्रिया करू शकत नाही, ज्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी वाढते.

काय करावे: मुलांना अधिक फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य आणि चिकन किंवा सोयाबीनसारखे पातळ प्रथिने खाण्यास प्रोत्साहित करा. फळांचे तुकडे, दही किंवा नट यांसारख्या आरोग्यदायी पर्यायांसाठी साखरयुक्त स्नॅक्सची अदलाबदल करा. साखरयुक्त पेयांपेक्षा पाणी किंवा दूध हा नेहमीच चांगला पर्याय असतो.

खूप बसणे (शारीरिक हालचालींचा अभाव): आजच्या जगात, मुले अनेकदा स्क्रीनसमोर बराच वेळ घालवतात – टीव्ही पाहणे, व्हिडिओ गेम खेळणे किंवा फोन आणि टॅब्लेटवर स्क्रोल करणे. हे मजेदार असले तरी, खूप जास्त स्क्रीन वेळ म्हणजे शारीरिक हालचालींसाठी कमी वेळ. निरोगी राहण्यासाठी मुलांना दररोज त्यांचे शरीर हलवावे लागते. व्यायामाच्या अभावामुळे शरीराला इन्सुलिनचा योग्य वापर करणे कठीण होते, ज्यामुळे मधुमेहाचा धोका वाढतो.

काय करावे: दररोज किमान एक तास शारीरिक हालचाली करण्याचे लक्ष्य ठेवा. हे बाहेर खेळणे, बाईक चालवणे, नृत्य करणे किंवा अगदी खेळ देखील असू शकते. मुलांना आवडेल अशा ॲक्टिव्हिटी शोधणे महत्त्वाचे आहे जेणेकरून त्यांना सक्रिय राहायचे असेल.

जेवण वगळणे, विशेषतः नाश्ता: अनेक मुलं न्याहारी सोडून देतात कारण त्यांना शाळेत जाण्याची घाई असते किंवा झोपेतून उठल्यावर लगेच भूक लागत नाही. तथापि, जेवण वगळण्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी कमी होऊ शकते आणि नंतर जेव्हा ते शेवटी खातात तेव्हा त्यांच्या शरीरावर ताण येतो. कालांतराने, यामुळे इन्सुलिन आणि रक्तातील साखरेची समस्या उद्भवू शकते.

काय करावे: मुलांनी दररोज निरोगी नाश्ता खावा याची खात्री करा. संपूर्ण धान्य, ओटचे जाडे भरडे पीठ, फळांसह दही किंवा अंडी हे सर्व उत्तम पर्याय आहेत. संतुलित न्याहारी खाल्ल्याने मुलांना दिवसभर ऊर्जा राखण्यास मदत होते आणि त्यांच्या रक्तातील साखरेची पातळी स्थिर राहते.

खूप कमी झोप लागणे: झोप आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे, परंतु अनेक मुलांना ती पुरेशी मिळत नाही. झोपेच्या कमतरतेमुळे शरीर इन्सुलिन कसे वापरते यावर परिणाम होऊ शकतो, ज्यामुळे मुलांसाठी त्यांच्या रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करणे कठीण होते. भूक संप्रेरकांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी झोप देखील भूमिका बजावते, म्हणून जेव्हा मुले पुरेशी झोपत नाहीत, तेव्हा त्यांना भूक लागते आणि ते अधिक अस्वस्थ अन्न खातात.

काय करावे: मुलांना त्यांच्या वयानुसार प्रत्येक रात्री 9-12 तासांची झोप घेण्यास मदत करण्यासाठी झोपण्याच्या वेळेची नियमित दिनचर्या तयार करा. त्यांची शयनकक्ष एक शांत, स्क्रीन-मुक्त जागा बनवा आणि सुसंगत झोपेचे वेळापत्रक चिकटून राहण्याचा प्रयत्न करा, अगदी आठवड्याच्या शेवटीही.

तणावाचे व्यवस्थापन न करणे: लहान मुलांना प्रौढांसारखी चिंता नसू शकते, परंतु तरीही ते शाळा, मैत्री किंवा त्यांच्या वातावरणातील बदलांमुळे तणाव अनुभवू शकतात. दीर्घकालीन तणाव रक्तातील साखरेवर परिणाम करणाऱ्या संप्रेरकांवर परिणाम करू शकतो, ज्यामुळे मुलांसाठी निरोगी राहणे कठीण होते.

काय करावे: चित्र काढणे, वाचणे, संगीत ऐकणे किंवा घराबाहेर वेळ घालवणे यासारख्या क्रियाकलापांना प्रोत्साहन देऊन तणावाचे व्यवस्थापन करण्यास मुलांना मदत करा. नियमित शारीरिक हालचालींमुळे तणाव कमी होण्यास मदत होते. घरात शांत आणि आश्वासक वातावरण निर्माण करणे महत्त्वाचे आहे.

निरोगी कौटुंबिक सवयींचा अभाव: मुले अनेकदा घरात दिसणाऱ्या सवयी अंगीकारतात. जर त्यांनी कुटुंबातील सदस्यांना अस्वस्थ पदार्थ खाताना, सक्रिय नसणे किंवा पुरेशी झोप मिळत नाही असे पाहिले, तर त्यांना असे वाटेल की ही वागणूक सामान्य आहे. निरोगी सवयी दैनंदिन जीवनाचा भाग आहेत हे उदाहरणाद्वारे मार्गदर्शन करणे आणि मुलांना दाखवणे महत्त्वाचे आहे.

काय करावे: संपूर्ण कुटुंबाला निरोगी सवयींमध्ये सहभागी करून घ्या! पौष्टिक जेवण एकत्र खा, कुटुंबाप्रमाणे व्यायाम करा आणि प्रत्येकाला पुरेशी झोप मिळेल याची खात्री करा. हे केवळ एक चांगले उदाहरणच देत नाही तर मुलांसाठी निरोगी जीवन अधिक मनोरंजक बनवते.

संतुलित आहार: एक कप कच्च्या भाज्या/सूप दोन फुलके/चपाती किंवा एक वाटी डाळ (मसूर) थोडे तांदूळ आणि वाटी दही/ताक खाणे कुटुंबे आणि मुलांनी या जीवनशैलीतील विकार टाळण्यासाठी अवलंबले जाऊ शकतात.

निरोगी भविष्यासाठी लवकर सुरुवात करा

मधुमेह भविष्यात काहीतरी दूर असल्यासारखे वाटू शकते, परंतु मुलांनी आता विकसित केलेल्या सवयी त्यांच्या आरोग्यावर पुढील अनेक वर्षांपर्यंत परिणाम करतील. जास्त जंक फूड खाणे, जेवण वगळणे किंवा खूप कमी झोप घेणे यासारख्या आरोग्यदायी सवयी टाळून मुले मधुमेह होण्याचा धोका कमी करू शकतात आणि निरोगी जीवनाचा आनंद घेऊ शकतात. पालक आणि काळजीवाहक म्हणून, त्यांना निरोगी निवडी करण्यासाठी आणि उज्ज्वल, आनंदी भविष्यासाठी सेट करण्यासाठी मार्गदर्शन करणे आपल्यावर अवलंबून आहे.