रिना भुतडा - करिअर समुपदेशक
दहावी पूर्ण केल्यानंतर करिअरसाठी शाखा निवडणे हा विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक आणि व्यावसायिक आयुष्याचा पाया घालणारा महत्त्वाचा निर्णय असतो. योग्य शाखा निवडताना विद्यार्थी व पालकांना येणारे अडथळे आपण आज पाहणार आहोत.
विद्यार्थ्यांना स्वतःच्या आवडीनिवडी, कौशल्य, व्यक्तिमत्त्व किंवा अध्ययन पद्धती याची अनेकदा स्पष्टता नसते.
चुकीचे विषय निवडल्यामुळे ते त्यांच्या कौशल्यांशी किंवा आवडींशी जुळत नाहीत. अशा विषयांचा अभ्यास करताना त्यांना ते कठीण वाटतात.
मित्र व स्वतःच्या अपेक्षांचा दबाव
अनेकदा विद्यार्थी मित्रांसोबत राहण्यासाठी किंवा त्यांच्या प्रभावाखाली येऊन विशिष्ट शाखा निवडतात.
त्यांना निवडलेल्या प्रवाहाबाबत किंवा त्यातून काय साध्य करायचे आहे, याबद्दल स्पष्टता नसल्यामुळे चुकीचे निर्णय घेतले जातात.
विद्यार्थ्याच्या स्वतःच्या अवास्तव अपेक्षा निर्णय प्रक्रियेमध्ये अडसर ठरतात.
पालकांच्या अपेक्षा
पालक मुलांवर करिअर निवडताना केवळ उच्च पगार किंवा परताव्याच्या, चालू ट्रेंड, स्टेट्स सिम्बॉलच्या आधारावर निर्णय घेण्याचा दबाव आणतात.
करिअर हा विषय केवळ स्कोप, पॅकेज, पैसा, परदेश या पुरता मर्यादित नसावा, तर त्यात नोकरीसंबंधी समाधान आणि आवडीनुसार काम करण्याचा परिपूर्ण समतोल असावा.
इतर मुलांच्या यशाची तुलना करून मुलांवर अनावश्यक ताण येतो, जो त्यांच्या योग्य शाखा निवडण्याच्या प्रक्रियेला अडथळा ठरतो.
क्लासेसचे मार्केटिंग
क्लासेसच्या त्वरित प्रवेश घ्या, स्कॉलरशिप, फी मध्ये सूट यासारख्या
जाहिरातींमुळे विद्यार्थी व पालकांमध्ये घाईचे व तणावाचे वातावरण निर्माण होते. त्यामुळे कौशल्य, आवड किंवा भविष्यातील उद्दिष्टे विचारात घेतल्याशिवाय निर्णय घेतले जातात.
माहितीचा अभाव
विद्यार्थ्यांना करिअरच्या उपलब्ध पर्यायांबाबत, त्यांच्या शाखा, व आवश्यक पात्रता याबद्दल पुरेशी माहिती नसते.
निवडलेल्या प्रवाहात भविष्यातील करिअर संधी, त्या संधींसाठी लागणाऱ्या क्षमता, कल आणि पात्रता याची माहिती कमी असते.
शाखा निवडतील निर्णय हे पूर्वग्रह दूषित असू शकतात, जसे की सायन्स घेतल्यास कुठल्याही दिशेला जाता येतं, अशी सर्वसामान्य समज सर्वत्र पहावयास मिळते. मात्र इतर क्षेत्रातील योग्य ‘प्रवेश परीक्षा’ निवड अनेकदा वेळेत होत नाही.
गुण की आवड : काय अधिक महत्त्वाचे?
शाखा निवडण्याचा मुख्य निकष गुणांचा मानला जात असला, तरी तो विद्यार्थ्यांच्या कौशल्य व आवड यापेक्षा अधिक महत्त्वाचे ठरू नयेत. विज्ञानात चांगले गुण मिळविणे याचा अर्थ असा नाही की विद्यार्थ्याला विज्ञान शाखेतच करिअर करावे. काही हजार किंवा तीन अंकी जागांची प्रवेश क्षमता असणाऱ्या कोर्सेसमध्ये ९० टक्क्यांवरील दहावीतील सर्व बोर्ड मिळून तीन लाखाहून अधिक विद्यार्थी महाराष्ट्रातून स्पर्धेत असतात, याची कल्पना बारावीनंतरच्या प्रवेश प्रक्रिये दरम्यान होते.
शाखा निवडीचा जीवनशैलीवर परिणाम
विज्ञान शाखेतील विद्यार्थ्यांना अधिक अभ्यास व प्रॅक्टिकलला वेळ द्यावा लागतो, तर कला शाखेतील विद्यार्थ्यांना इंटर्नशिप व कार्यशाळांमध्ये सहभागी होता येते.
दहावीनंतर शाखा निवड फक्त स्कोप, पॅकेज, पैसा, परदेश, स्टेट्स ही उद्दिष्टे न ठेवता विद्यार्थ्यांनी विचारपूर्वक, स्वतःच्या आवडीनिवडी, क्षमता, कल, कौशल्य, प्रवेश परीक्षेतील स्पर्धा आणि करिअरच्या उद्दिष्टांचा विचार करून घेतलेला निर्णय असावा. योग्य शाखा निवडीचे निकष आपण पुढील लेखात पाहू.
