- डॉ. राजेश ओहोळ

आधुनिक औद्योगिक उत्पादनात यशस्वी विकासाचे काही प्रमुख घटक म्हणजे: उत्पादन खर्च कमी करणे, त्याची गुणवत्ता सुधारणे, तसेच बाजारात प्रवेश करण्यासाठी लागणारा वेळ कमी करण्यास मदत करणे. या आवश्यकतांच्या अंमलबजावणीसाठी संगणक-सहाय्यित डिझाइन (कॅड) आणि संगणक-सहाय्यित अभियांत्रिकी प्रणाली प्रभावी आहेत.

कॅड मुख्य कार्य म्हणजे संरचनांचा आकार निश्चित करणे. उत्पादनाच्या जीवनचक्राच्या विकासातील पुढील टप्पे भूमितीद्वारे अचूकपणे परिभाषित केले जातात. सहसा, कार्यरत रेखाचित्रांच्या विकासाच्या प्रणाली आणि स्वयंचलित डिझाइनिंगच्या प्रणालींशी संबंधित भौमितिक सिम्युलेशनच्या प्रणाली लागू केल्या जातात.

ऑटोमोबाईल, जहाजबांधणी आणि एरोस्पेस उद्योग, आर्किटेक्चरल आणि औद्योगिक डिझाइन, प्रोस्थेटिक्स इत्यादी उद्योगांच्या अनेक शाखांमध्ये कॅडचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. त्याच्या प्रचंड आर्थिक महत्त्वामुळे, कॅडप्रणाली ही संगणकीय भूमिती, संगणक ग्राफिक्स आणि डिस्क्रिट डिफरेंशिअल भूमितीच्या क्षेत्रातील संशोधनासाठी मुख्य प्रेरक शक्ती होती.

कॅडसाठी सध्याचे सॉफ्टवेअर पॅकेजेस २-डी व्हेक्टर एडिटिंग सिस्टिमपासून ते ३-डी सॉलिड-स्टेट आणि सरफेस मॉडेलर्सपर्यंत आहेत. कॅडचे आधुनिक पॅकेजेस बहुतेकदा ऑब्जेक्टला तीन आयामांमध्ये फिरविण्याची परवानगी देऊ शकतात, ज्यामुळे डिझायनिंग ऑब्जेक्ट कोणत्याही कोनात पाहता येतो. काही कॅड सॉफ्टवेअर डायनॅमिक गणितीय सिम्युलेशन करण्यास सक्षम आहेत.

ही अशा कार्यक्रमांची एक रचना आहे ज्यामध्ये संगणक प्रणालींमध्ये कॅड भूमितीचे विश्लेषण करण्यासाठी, उत्पादन मॉडेल तयार करण्यासाठी आणि प्रत्यक्षात त्याच्या वर्तनाचा अभ्यास करण्यासाठी आणि त्याची रचना सुधारण्यासाठी आणि सुव्यवस्थित करण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा समावेश आहे.

सी-सिस्टिममध्ये, ऑब्जेक्टचे त्रिमितीय मॉडेल वापरले जाते आणि कॅड-सिस्टिममध्ये तयार केले जाते. कॅड हे अभियंते आणि डिझाइनर्सद्वारे वापरल्या जाणाऱ्या मुख्य साधनांपैकी एक आहे. सध्या, विविध उत्पादने विकसित करण्यासाठी, औद्योगिक उपक्रम मोठ्या प्रमाणात खालील संगणक तंत्रज्ञानाचा ऑटोमेशन सॉफ्टवेअर वापर करतात.

कॅड/कॅम -सिस्टिम जे डिझाइन आणि तांत्रिक डिझाइनिंगच्या कार्यांसाठी एकात्मिक उपाय प्रदान करतात. सीएई-सिस्टिम ही अभियांत्रिकी गणनांच्या ऑटोमेशनची प्रणाली आहे, ज्यापैकी सर्वांत प्रगत बहु-विद्याशाखीय सुप्रा सेक्टोरल सीएई सिस्टिमचे प्रतिनिधित्व करतात.

‘सीएई’च्या एका सामान्य प्रोग्रॅममध्ये प्रोग्रॅमिंग भाषेवर लिहिलेल्या अल्गोरिदमद्वारे कोड केलेले अनेक गणितीय मॉडेल असतात. विश्लेषण केलेल्या नैसर्गिक घटना अभियांत्रिकी मॉडेलद्वारे सादर केल्या जातात. भौतिक कॉन्फिगरेशनचे वर्णन भौमितिक मॉडेलद्वारे केले जाते. परिणाम आणि निकाल भूमितीसह डिस्प्लेवरील वापरकर्ता इंटरफेस आणि संक्रमण मॉडेल (ग्राफचे प्रदर्शन)द्वारे बघता येतात.

सीएई-सिस्टिम्स ही अभियांत्रिकी विश्लेषणासाठी शक्तिशाली साधने आहेत, जी विविध व्यावहारिक कार्ये सोडवण्यासाठी यशस्वीरीत्या वापरली जातात. उत्पादने विकसित करण्यासाठी काही सॉफ्टवेअर वापरणाऱ्या जवळजवळ कोणत्याही उद्योगात कॅड हे मानक आहे.

सीएई हे केवळ उत्पादन विकासातच नाही तर अभियांत्रिकी प्रक्रियेला पाठिंबा देण्याचे पुढचे पाऊल आहे, कारण ते भौतिक प्रोटोशिवाय उत्पादनाच्या भौतिक गुणधर्मांच्या चाचण्या आणि सिम्युलेशन करण्यास अनुमती देते. या अभियांत्रिकीमधील करिअर विविध संशोधन आणि विकास क्षेत्रात संधी देते जे उत्पादन डिझाइन, कार्यप्रदर्शन आणि सुरक्षितता सुधारण्यासाठी सिम्युलेशन आणि विश्लेषण सॉफ्टवेअरचा वापर करतात.