कलकत्ता स्टॉक एक्सचेंज (CSE), भारतातील सर्वात जुन्या स्टॉक एक्स्चेंजपैकी एक, कदाचित त्याची अंतिम काली पूजा आणि दिवाळी या वर्षी 20 ऑक्टोबर रोजी कार्यरत बाजार म्हणून साजरी करेल.

दीर्घ कायदेशीर आणि नियामक लढाईनंतर, एक्सचेंज स्टॉक एक्स्चेंज व्यवसायातून स्वैच्छिक निर्गमन पूर्ण करण्याच्या जवळ आहे.

1908 मध्ये स्थापन झालेल्या CSE ने एकेकाळी बॉम्बे स्टॉक एक्स्चेंजशी स्पर्धा केली होती आणि कोलकात्याच्या आर्थिक परिदृश्याचा एक प्रमुख भाग होता.

परंतु 2001 च्या केतन पारेख घोटाळ्यानंतर एक्सचेंजला गंभीर धक्का बसला, ज्यामुळे अनेक दलाल सेटलमेंटच्या जबाबदाऱ्या पूर्ण करण्यात अयशस्वी झाल्यामुळे पेमेंट संकट निर्माण झाले. यामुळे गुंतवणूकदारांचा विश्वास डळमळीत झाला आणि एक्सचेंजला हळूहळू घसरण झाली.

एप्रिल 2013 मध्ये, नियामक समस्यांमुळे सिक्युरिटीज अँड एक्स्चेंज बोर्ड ऑफ इंडिया (SEBI) ने CSE येथे ट्रेडिंग स्थगित केले.

तेव्हापासून, एक्सचेंजने अनेक वर्षे कामकाज पुन्हा सुरू करण्याचा प्रयत्न केला आणि सेबीच्या निर्णयांना न्यायालयात आव्हान दिले. तथापि, CSE च्या बोर्डाने अखेर स्टॉक एक्सचेंज व्यवसायातून माघार घेण्याचा निर्णय घेतला.

CSE चे अध्यक्ष आणि सार्वजनिक हित संचालक दीपांकर बोस यांच्या मते, 25 एप्रिल 2025 रोजी झालेल्या एक्स्ट्राऑर्डिनरी जनरल मीटिंग (EGM) दरम्यान भागधारकांनी एक्झिट प्लॅनला मंजुरी दिली.

एक्सचेंजने या वर्षी 18 फेब्रुवारी रोजी SEBI कडे औपचारिक एक्झिट अर्ज सादर केला. मंजुरी देण्यापूर्वी अंतिम पुनरावलोकन करण्यासाठी SEBI ने राजवंशी आणि असोसिएट यांची मूल्यांकन संस्था म्हणून नियुक्ती केली आहे.

सेबीने अंतिम हिरवा सिग्नल दिल्यानंतर, कलकत्ता स्टॉक एक्सचेंज स्टॉक एक्सचेंज म्हणून काम करणे थांबवेल.

तथापि, तिची पूर्ण मालकीची उपकंपनी, CSE कॅपिटल मार्केट्स प्रायव्हेट लिमिटेड (CCMPL), ब्रोकर म्हणून काम सुरू ठेवेल आणि NSE आणि BSE या दोन्हींचे सदस्य राहतील. त्यानंतर मूळ कंपनी होल्डिंग कंपनी होईल.

बाहेर पडण्याच्या प्रक्रियेचा एक भाग म्हणून, CSE ला EM बायपासवरील तिची तीन एकर जमीन सृजन ग्रुपला २५३ कोटी रुपयांना विकण्यासाठी SEBI ची मंजुरी देखील मिळाली आहे. सेबीने बाहेर पडण्याची परवानगी दिल्यानंतर ही विक्री कार्यान्वित केली जाईल.

बंद करण्याच्या तयारीत, CSE ने आपल्या कर्मचाऱ्यांसाठी स्वैच्छिक सेवानिवृत्ती योजना (VRS) सुरू केली, ज्याने 20.95 कोटी रुपयांचे एकवेळ पेआउट ऑफर केले.

सर्व कर्मचाऱ्यांनी ऑफर स्वीकारली आणि काहींना अनुपालन कामासाठी करारावर कायम ठेवण्यात आले आहे. या निर्णयामुळे कंपनीला दरवर्षी सुमारे 10 कोटी रुपयांची बचत होणार आहे.

एक्सचेंजमध्ये एकदा 1,749 सूचीबद्ध कंपन्या आणि 650 नोंदणीकृत ट्रेडिंग सदस्य होते. FY2025 च्या वार्षिक अहवालात चेअरमन बोस यांनी लिहिले की CSE ने भारताच्या भांडवली बाजारात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. आर्थिक वर्षात सिटिंग फी म्हणून ५.९ लाख रुपये मिळाल्याचा खुलासाही त्यांनी केला.

(IANS च्या इनपुटसह)